Project 2021

Een theeservies van Djokja-zilver: dat vereist poetsen. Hans Goedkoop heeft er dierbare herinneringen aan – thuis als jongen deed hij dat op zaterdagmiddag. Hij heeft het servies inmiddels van zijn moeder geërfd en deze week poetst hij het weer eens. Het zilver is behoorlijk zwart. ‘Ik ben een slechte zoon’ mompelt Hans terwijl wij filmen. Straks zal zijn stem bij deze scène te horen zijn met een ‘mijmering’ over de nostalgie die de Indische gemeenschap tekent.

Eerder, bij het bedenken van deze scène, schiet mij één woord te binnen: Silvo. Wie kent dat nog? Hans weet het direct en gaat op zoek. Hij vindt een potje op zolder, uitgedroogd en onbruikbaar. Ik ontdek dat het nog gewoon te koop is bij de supermarkt: Silvo zilverpoets. Speuren in kranten uit Nederlands-Indië levert een advertentie op uit 1929. Toch bijzonder dat de vormgeving van het potje nauwelijks is veranderd in bijna 100 jaar. Britse traditie, het zilverpoets is afkomstig van de firma Reckitt. Jawel, van de zakjes Reckitt-blauw, ook zo’n fenomeen uit het huishouden van vroeger.

Ik sla er het boek Ons huis in Indië op na. Uit 1908, van mevrouw J.M.J. Catenius-van der Meijden. Zilver wordt er niet gepoetst in haar boek, maar er is meer dan uitgebreid aandacht voor allerlei andere zaken op en rond het huis. Onder het kopje Die met ons meeleven! is er een opsomming van alle reptielen en insecten die het tropische huis bevolken en hoe daar mee om te gaan. Van witte mieren (een ramp) tot hagedissen, kakkerlakken, klappertorren, schorpioenen, slangen – bij alles heeft mevrouw Catenius een goede raad. Ik leer verder dat een eetbaar vogelnestje zo’n 55% eiwit en 0.6% vet bevat, met nul koolhydraten. Kroepoek uit Palembang daarentegen bevat bijna 75% koolhydraten. Gezond eten is aan het begin van de 20ste eeuw ook al een belangrijk maatschappelijk thema, vandaar vijf dichtbedrukte pagina’s met de eigenschappen van producten.

Interessant in het boek zijn de raadgevingen voor het omgaan met huishoudelijk personeel. 'Schelden, razen en tieren halen bij hen evenmin iets uit als bedreigingen.’ schrijft mevrouw Catenius. Herhaaldelijk wordt de lezeres gemaand de bedienden goed te behandelen en voldoende te betalen. ‘Een inlander is evengoed een mensch als zijn meester’. Deze zin staat opvallend genoeg in de laatste paragraaf van het hoofdstuk De verzorging der dieren. Het gaat over de zorg voor ‘contractanten’ en er wordt een vergelijking gemaakt met ‘den ouden tijd, ongeveer een halve eeuw geleden’ toen ‘het dienstpersoneel schier uitsluitend uit slaven bestond.’ Ik lees het boek in het hier en nu, in volkomen begrijpelijk Nederlands en ben even kwijt dat het al meer dan 100 jaar oud is. Die halve eeuw geleden is opeens akelig dichtbij.