Het is een verhaal dat bij mij een ijzige kilte oproept, al speelt het zich af op Java. Hoofdpersoon is een jongeman wiens ouders op een gruwelijke wijze zijn vermoord door ‘de vijand’. Hij gaat op zoek naar de reden voor de moord. Hij meldt zich daarna aan bij een strijdgroep. En wordt zelf een nietsontziende dader. ‘Voor mij maakt dat niet uit’ is een zin die in diverse varianten terugkomt in deze novelle, genoemd naar de hoofdpersoon: Winarta.
Winarta is paar weken terug voor het eerst in boekvorm verschenen. Het verhaal is uit 1953, een jaar later is het als vierdelig feuilleton te lezen in het maandblad De Nieuwe Stem. Auteur is de dan 29-jarige Indonesiër Basuki Gunawan. Hij studeert sociologie aan de Universiteit van Amsterdam, bij professor Wim Wertheim. Wertheims voordracht De ontdekking van Azië, voor de nieuwe lichting studenten van 1953, is nog altijd boeiend om te lezen. Dat kan hier. Gunawan promoveert in 1966 met een studie naar Indonesische studenten in Nederland. Winarta blijft zijn enige roman, hij heeft het in het Nederlands geschreven. Hij overlijdt in 2014.
In het voorwoord bij Winarta vergelijkt Gustaaf Peek het boek met De Vreemdeling van Albert Camus, verschenen in 1942. Ook daar afstandelijkheid, korte zinnen. ‘Alles bij elkaar genomen heeft niemand mij werkelijk begrepen.’ is het slot van het eerste hoofdstuk van Winarta. De hoofdpersoon zit in een cel, hij evalueert zijn bestaan tot dan toe. Daarna begint het echte verhaal. Hoe hij het ouderlijk huis terugvindt als een nog smeulende ruïne, hoe hij uiterst gewelddadig wordt. Oorlog als gif, van heroïek is geen sprake. Dat hij ‘de Moedige’ wordt genoemd door zijn kameraden, stoort Winarta vooral.
De uitgever van de novelle wilde mogelijk meeliften op de voorspelbare aandacht voor het koloniale verleden in Nederland deze afgelopen periode. Totaal onvoorzien was dat er even later een echte oorlog uitbrak, op twee dagen rijden vanuit Nederland. Het zorgt ervoor dat ik Winarta met een zwaar gemoed lees. Het is geen slecht boek, integendeel. Maar achter de verhalen van heldendom in de Oekraïne, hoe indrukwekkend ook, schuilt de tragedie van dood en verderf. En Winarta laat zien wat oorlog kan doen met mensen. Hoe moeilijk het is zin te geven aan het leven als er een redeloze strijd om de macht is ingezet.
De kracht van Winarta schuilt het universele van het verhaal. Het is tegelijk een zwakte. Het speelt zich af in Indonesië ten tijde van de revolutie, daarover geen twijfel, maar voelen doe ik dat nergens. In De Vreemdeling wordt de omgeving beschreven, het felle licht spat je tegemoet, de Noord-Afrikaanse hitte is verstikkend. Voor Winarta geldt: ‘Ik heb nooit interesse gehad voor natuurschoon’. Binnen het verhaal is het dan logisch dat de natuurlijke omgeving geen rol speelt. Jammer is dat wel. Zelfs de natuur biedt geen troost.
Ben erg benieuwd naar dit boek. Bas Gunawan heb ik vrij goed gekend, hij was jaren Voorzitter van de Vereniging van Indon.studenten in Nederland. Hij heeft ook een paar jaar in het studentensanatorium moeten liggen - en is destijds lid geweest van de Tentara Pelajar (studentenleger) in de strijd voor de vrijheid van kolonialisme. Hij had een mooie stem; kon indrukwekkend toespraken houden. Een vriendelijk mens; hij trouwde met een verpleegster uit dat Sanatorium, de Nederlandse Liselot, iemand die bij hem paste. Hij was ook muzikaal..speelde gitaar.