‘Op school leerde ik over het Nederlandse en Japanse kolonialisme. Daarna kwam onze eigen onafhankelijkheid.’ Het is de jeugdherinnering van de Indonesische historicus Bambang Purwanto. Het klinkt o zo simpel en makkelijk, maar die paar woorden staan voor de grote kloof tussen de Indonesische en Nederlandse visie op de geschiedenis.
Purwanto is een van de Indonesische wetenschappers die is overgekomen voor het afscheidssymposium van hoogleraar Henk Schulte Nordholt. Het thema is ‘dekolonisatie’. Dat woord bestaat bij ons niet zegt Purwanto. In Indonesië staan de Nederlanders na maart 1942 buitenspel, als ze capituleren voor Japan. De kolonie Nederlands-Indië is voorbij, voorgoed. Er valt niks te ‘dekoloniseren’. Japan is de volgende koloniale macht, met hun idee van een ‘Groot Oost-Azië’ onder Japanse leiding. Als dat keizerrijk zich in augustus 1945 overgeeft aan de geallieerden, na Amerikaanse atoombommen en de dreiging van een Sovjetinvasie, is er in Indonesië geen vreemde overheerser meer, zo is de redenering. Het land is vrij en roept zelf de onafhankelijkheid uit. Voor wie Indonesisch begrijpt: in dit tekenfilmpje uit 2019, met gestileerde wajangpoppetjes, wordt het keurig uitgelegd. Nederland komt er niet in voor.
De traditionele Nederlandse versie is toch een slagje anders. Daarin is Japan de bezetter van Nederlands-Indië, vergelijkbaar met de Duitse bezetting van Nederland. Het Koninkrijk der Nederlanden behoudt het volste recht op haar kolonie. Als Japan is verslagen, keert het Nederlandse gezag vanzelfsprekend terug. Dat gezag heeft inmiddels wel oog voor het onafhankelijkheidsstreven van de Indonesiërs. Daarmee begint de ‘dekolonisatie’ en die wordt afgesloten met de soevereiniteitsoverdracht in december 1949.
Op het symposium rijst de vraag of deze twee visies te verenigen zijn. Kan er één schoolboek komen dat op zowel Nederlandse en Indonesische scholen wordt gebruikt? Niemand beantwoordt deze vraag met een volmondig ja. Nederland heeft 17 augustus 1945, de dag dat Indonesië haar onafhankelijkheid uitriep, nooit erkend. Toen het 50-jarig bestaan werd gevierd, in 1995, kwam koningin Beatrix vier dagen later, op 21 augustus, op staatsbezoek naar de voormalige kolonie. Wellicht wordt die misstap (die het in mijn ogen is) hersteld in 2020, als Indonesië 75 jaar onafhankelijkheid viert. Een hoofdredactioneel van NRC Handelsblad pleitte recent nog voor erkenning.
Ariel Heryanto, een Indonesische wetenschapper die in Australië werkt, is somber over nuances in de Indonesische visie. Hij wijst op het ‘hypernationalisme’ dat al een tijdje floreert in het huidige Indonesië en geeft talloze voorbeelden van films en romans. De rood-witte vlag en het Indonesia Raya (het volkslied) worden overal ingezet. De schooldag opent ermee en als het aan het ministerie ligt, zou zelfs elke bioscoopvoorstelling er mee moeten beginnen. De praktijk is weerbarstiger, maar zingen in de bioscoop komt voor.
Ik denk niet dat wij straks in de televisieserie de twee visies kunnen verenigen. Maar we kunnen wel laten zien dat ze beide bestaan. De grootvader van Hans staat voor de Nederlandse visie, dat is zonneklaar. En zijn Indonesische tegenhanger? Daarover zijn we nog aan het nadenken.
Met interesse volg ik de geschiedenis van mijn geboorteland. Veel bleef mij lange tijd onbekend door de inderdaad vastgestelde visie vanuit het "officiële" standpunt van de Nederlandse berichtgeving. Veel informatie was er vroeger niet. Het is goed dat e verschillende kanten vanuit andere ogen wordt bekeken. Als tweede generatie kind voelde ik me door het ontbreken van veel andere inzichten ook uit andere hoek vaak "ontheemd." . Nu er steeds meer boven water komt krijgt de geschiedenis een andere dimensie waarin ik onze eigen familiegeschiedenis kan begrijpen en plaatsen.