‘Ik wist niet dat er zoveel Militaire Politie bestond, ze stonden zelfs bij de onbewaakte spoorwegovergangen’, zegt veteraan Jan Eijsink. Hij vertelt over de treinreis die hij op 15 oktober 1946 als dienstplichtige maakt van Den Bosch naar Amsterdam, op weg naar het schip dat hem naar Indië zal brengen. Zijn onderdeel, 3-7 RI, is het vijfde troepentransport met dienstplichtigen dat vertrekt. Eijsink zal dienen bij de Tijgerbrigade, bij kolonel Van Langen. Over zijn verdere ervaringen later meer.
Eerst het verhaal over de marechaussee langs het spoor. Dat verrast me. Bij het eerste transport van dienstplichtigen, op 24 september, is er veel bewaking, dat is bekend. Maar blijkbaar gaat dat nog een aantal weken door. Zijn de autoriteiten zo bang voor opstand? Je zou het haast denken. De onrust rond de eerste troepenzendingen in het najaar van 1946 wordt niet vaak gememoreerd, het is de moeite waard het nog eens naar boven te halen.
De publieke opinie is in die dagen verdeeld, zo laat onderzoek van het NIPO zien. Er is geen massale steun voor het uitzenden van dienstplichtigen naar de Oost. Van de ondervraagden zegt 44% daar een voorstander van te zijn, maar 42% is tegen. De overige 14% weet het niet. De uitslag weerspiegelt de praktijk: de eerste lichting soldaten mag twee weken voor vertrek voor een kort verlof naar huis. Als ze definitief worden opgeroepen, komt de helft niet opdagen. Na forse dreigementen van bevelhebber generaal Kruls via de nationale radio, meldt het merendeel zich alsnog bij de kazernes.
Aan de vooravond van het vertrek van het eerste troepenschip is het in Amsterdam onrustig. Politie en marechaussee zijn op alles voorbereid. Als in het centrum een groep mannen borden omhoog houdt en leuzen scandeert, wordt er direct ingegrepen. Een marechaussee schiet, er valt één dode. Dat nieuws wordt door kranten in het hele land gemeld, van het landelijke Handelsblad tot De Graafschap-Bode. Maar het nieuws beklijft niet, er zullen in Indonesië nog heel wat meer doden vallen. Het tijdschrift Ons Amsterdam reconstrueert de gang van zaken in een artikel uit 2005.
Linkse groepen roepen op tot een staking tegen de uitzending. Met name in en rond Amsterdam wordt daar in bedrijven massaal gehoor aan gegeven. Ook het openbaar vervoer in de hoofdstad ligt plat. Ik zie zelf een stralende Roel Walraven voor me, later wethouder in Amsterdam. Hij is al op hoge leeftijd als ik hem hierover interview. Maar dit is zijn allereerste staking, hij is nog jong, net begonnen met werken. En hij vindt het geweldig. Te zien in de aflevering Ver van huis uit de serie Na de bevrijding. Het was mooi om dit te maken.
