Weer de sfeerloze, grote collegezaal van de Universiteit van Leiden. Waar toch mooie dingen gebeuren. Op het scherm een plaatje met het standbeeld van Multatuli en het boek De tolk van Java. ‘Sommige romans zijn draagbare monumenten’, zegt Jacqueline Bel. Wat een mooie uitdrukking, denk ik. Die is overigens niet van haar, ze verwijst naar de Utrechtse hoogleraar Ann Rigley – ere wie ere toekomt.
Bel vergelijkt in deze lezing, georganiseerd door Indische Letteren, de beroemde roman Max Havelaar uit 1860 van Eduard Douwes Dekker, alias Multatuli, met De tolk van Java van Alfred Birney, verschenen in 2016. Beide boeken waren spraakmakend, bereikten een groot publiek en zijn weinig vleiend voor het koloniale systeem. Ze hanteren vergelijkbare vertelstructuren. Bij Multatuli is er een ‘pak van sjaalman’, bij Birney is er het manuscript van de vader. Het zijn alle twee romans met vele lagen.
Interessant is wat Bel over publicatiedatum van De tolk van Java zegt. Romans die een nieuw perspectief bieden op historische gebeurtenissen verschijnen vaak 60 tot 80 jaar nadien. Het is de tijd die nodig is voor het ontstaan van een algemeen aanvaard geschiedenisverhaal, waarna dat omver kan worden gehaald door een nieuwe visie. We zitten daar nu middenin. Er woedt een heftige discussie over het koloniale verleden. Het is spannend, er wordt over en weer met modder gegooid, al vallen er gelukkig geen fysieke slachtoffers meer.
De tolk van Java geeft een groot publiek een niet eerder getoond beeld van de naweeën van de koloniale tijd. Het is een ijzersterke bijdrage aan de discussie. Meer dan officiële documenten hebben romans het vermogen een samenleving op te roepen, om het menselijk en navoelbaar te maken. En hoe ‘verzonnen’ het verhaal ook is, het heeft altijd raakvlakken met de werkelijkheid.
De komende maanden ga ik voor dit weblog romans lezen. Heerlijk! Vaak ontbreekt daarvoor de tijd, maar er moet voor de serie organisatorisch veel geregeld worden. Dat doen anderen. Ik ga nu een boekenkast samenstellen waaruit presentator Hans Goedkoop straks in de serie een greep kan doen. Passende citaten zal ik hier delen.
