Vanavond, 23 maart 2020, zou in Bandung de grote fakkeloptocht worden gehouden bij de herdenking van Lautan Api, letterlijk te vertalen als Vuurzee. Het verwijst naar de nacht van 23 op 24 maart 1946 als Zuid-Bandoeng in vlammen opgaat. Het vuur is aangestoken door revolutionaire Indonesiërs die niet willen dat de huizen en goederen (waaronder een grote opslagplaats voor ammunitie) in handen van geallieerde troepen vallen. Wij zouden de fakkeloptocht filmen. Het zou onze eerste draaidag in Indonesië worden. Maar ja, alles gaat nu anders. Wij besloten een week geleden niet naar Indonesië te gaan. De fakkeloptocht werd deze vrijdag definitief afgelast.
Lautan Api is symbolisch voor het verloop van de eerste fase van de Indonesische revolutie. Die begint met het uitroepen van de onafhankelijkheid op 17 augustus 1945 in Jakarta. Het nieuws daarover verspreidt zich op Java snel, met name via de radio. Het helpt dat in alle steden luidsprekers op straat staan, een erfenis van de Japanse bezetting. Radiozenders horen ook tot de eerste gebouwen die de Indonesische nationalisten overnemen.
Bandoeng is van oudsher een ‘Europese’ stad. Volbloed Nederlanders zijn tijdens de oorlog geïnterneerd, ze keren na de Japanse capitulatie deels terug. Veel Indo-Europanen zijn ‘gewoon’ in de stad blijven wonen. Aanvankelijk is het er rustig. Wel zijn er vanaf begin september overal de rood-witte vlaggen van de Republik Indonesia te zien en verschijnen er nationalistische leuzen.
Tegen 10 oktober wordt de sfeer grimmig. Radicale jongeren proberen de macht in de stad over te nemen. Er wordt gevochten, er vallen doden. Het is het begin van wat in de Nederlandse geschiedenis bekend staat als de Bersiap. De periode van bloedig geweld tegen alles en iedereen die een band heeft met de oude koloniale macht. De komst van Britse militairen kan het tij niet keren. Even luwt het geweld, begin november wordt er zelfs gedanst en gaan bioscopen open. Langer dan een paar weken duurt het niet. Er zijn ooggetuigenissen vol gruwelijkheden, over ontvoeringen, martelingen en verkrachtingen. De meer gematigde Indonesische nationalisten hebben de jongeren niet onder controle.
Het lukt geallieerde troepen uiteindelijk om de radicale Indonesische groepen in het nauw te drijven. Daar zijn onder meer bombardementen op sommige wijken van de stad voor nodig. Op 23 maart 1946 volgt er een ultimatum: alle Indonesische strijders moeten de stad uit. Het reguliere leger bij Bandoeng (dan nog TRI geheten), gaat akkoord. Hun leider, kolonel Abdoel Haris Nasoetion, weet dat zijn militairen niet op kunnen tegen een steeds grotere geallieerde troepenmacht. Hij geeft het bevel tot evacuatie. En zet de later nog vaak gebruikte verschroeide aarde tactiek in. Zuid Bandoeng blijft geblakerd achter.
Over Bersiap schrijf ik vast nog wel een keer, het is in Nederland een beladen begrip. In Indonesië bestaat het niet als zodanig. Het blijft lastig om de twee visies op de gezamenlijke geschiedenis in één verhaal te vatten. Voor Andere Tijden heb ik enkele jaren geleden een aflevering gemaakt die als titel Revolusi of Bersiap? meekreeg. Hier terug te zien. Ik heb toen geprobeerd om één verhaal te maken. Gezien de reacties kwam dat niet echt over. Wat voor Indonesiërs in deze periode belangrijk is, is dat voor Nederlanders helemaal niet. En vice-versa. Toch blijf ik geloven in de noodzaak van een gezamenlijke geschiedenis, desnoods vanuit twee standpunten.
Voorlopig werk ik, werken we als redactie, verder. Door veel te lezen, te kijken, te mailen en te bellen. Bezoeken afleggen zit er even niet in. Ach, de stapel boeken bij mij thuis is er hoog genoeg voor.
weer een indrukwekkend relaas nu over de Bersiapperiode. die zoals je schreef blijkbaar niet leeft in Indonesie. Dat is toch wel merkwaardig terwijl het toch een zeer ingrijpende periode is geweest.die diepe sporen moet hebben nagelaten.
Misschien een Javaanse mentaliteit ?