Project 2021

‘De roemrijke daden van ons voorgeslacht hebben ons tot beheerders van het machtige Insulinde gemaakt. In ons leeft de vaste wil deze kostelijke erfenis onzer voorvaderen tot heil van Indië en Nederland gezamenlijk te blijven beheersen. Wij hopen, met Gods hulp, deze historische taak plichtsgetrouw en waardig te vervullen.’ Aldus Volk en Vaderland, het weekblad van de NSB, de Nationaal-Socialistische Beweging. Het is 2 september 1935, hun leider Anton Mussert is terug van een rondreis van ruim een maand door de kolonie.

Gezien de hoop een historische taak te vervullen, zou je bijna gaan denken dat de NSB deel uitmaakt van de regering. Maar de beweging heeft in het najaar van 1935 geen enkele zetel in de Tweede Kamer. Wel heeft ze in april bij verkiezingen voor de Provinciale Staten bijna 8% van de kiezers achter zich gekregen. Er is binnen de beweging hoop op een grootste toekomst. Die komt niet, aanhang en kiezers dalen gestaag na dit hoogtepunt. Maar het kan niet anders dan dat Mussert op 17 juli vol optimisme op het vliegtuig stapt, uitgezwaaid door vele aanhangers. De NSB legt het zelf vast – de beelden horen bij de NSB-collectie die Beeld en Geluid enkele jaren terug online beschikbaar heeft gemaakt.

Vlak voor vertrek praat Mussert met de krant Het Vaderland. De NSB heeft in Indië volgens hem een paar duizend leden en rekent op meer sympathisanten. Het is een lezenwaardig, zelfs vermakelijk interview, waarin Mussert onder meer zegt: ‘De menschen daar voelen pas goed, dat ze buiten en zonder hun volk niets zijn.’ De populariteit van de NSB in Indië is lastig vast te stellen. We vragen er mensen naar en merken dat er nog steeds een taboe op het onderwerp rust. Er komen alleen kleine anekdotes. Iemand die zich herinnert dat hij samen met z’n moeder alles wat met de NSB te maken heeft in stukjes moet scheuren en in het riool gooien. Dat is in mei 1940.

In Nederland is het ambtenaren verboden lid te zijn van de NSB. In Indië wordt het door het gouvernement ‘ongewenst’ geacht. Volgens de zittende gouverneur-generaal, Bonne de Jonge, is eenheid binnen het Europese volksdeel in Indië het hoogste belang. Hij geeft er de voorkeur de NSB te omarmen als lid van die Europese familie, zolang ze maar geen onrust veroorzaken. Dat is wat hij Mussert meegeeft als hij de NSB-leider direct bij zijn aankomst ontvangt. De audiëntie leidt in Den Haag tot vragen in de Tweede Kamer: Past het wel een man te ontvangen wiens organisatie uit is op de vernietiging van democratische staatsinstellingen? De Jonge trekt zich er niets van aan, al voelt hij achteraf wel de noodzaak zich te verdedigen. In zijn memoires (zie een eerder blog) vult de episode ruim tien pagina’s. Maar in 1935 gaat hij nog in op een verzoek om een tweede audiëntie, waar Mussert vlak voor zijn vertrek naar Sumatra in een handgeschreven briefje om vraagt.

Bij de openbare lezing die Mussert houdt in Batavia, meldt persbureau Aneta dat er zo’n 3000 mensen zijn gekomen. Daaronder geen Marine personeel, dat heeft een verbod gekregen. Het KNIL laat zijn manschappen wel gaan, mits in burgerkleding. Er gaan in latere jaren verhalen over een grote populariteit van de NSB bij de militairen in Indië. Duidelijke bewijzen zijn er niet. Natuurlijk zijn wij nieuwsgierig hoe de opa van Hans, kapitein Rein van Langen, denkt over de beweging van Mussert. Het blijft jammer dat hij geen persoonlijke geschriften heeft nagelaten.

Mussert houdt op 25 juli een lezing in Bandoeng, in een afgeladen zaal van sociëteit Concordia. Hij wordt met een ‘daverend’ Hou Zee begroet, aldus Aneta. Van Langen werkt dan bij het militaire hoofdkwartier van het KNIL in datzelfde Bandoeng. Hij zou erbij kunnen zijn geweest. Of niet. Het Instituut voor Oorlogsdocumentatie in Amsterdam bewaart het Indische NSB-archief. Inclusief ledenlijsten. Opnieuw blijkt het taboe, er gelden voor het inzien strenge privacyregels. De ledenlijsten zijn niet 100% volledig, maar we kunnen met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid concluderen dat Rein van Langen geen lid was van de Indische NSB. Toch een opluchting.