Het cliché wil dat het voor Nederland, met zijn traditie van coalitieregeringen, onmogelijk was het conflict met Indonesië op te lossen. Dat vereiste een doortastendheid die ons poldermodel ontbeert. Ik ben zodoende verrast als ik lees: ‘Net als de meeste Europese coalitieregeringen, kende ook het Indonesische systeem zwakheden die vooral naar voren kwamen in tijden dat er onmiddellijke besluiten nodig waren.’ Het staat in een boek van de Amerikaanse diplomaat Charles Wolf jr., die van februari 1946 tot en met juni 1947 in Batavia is gestationeerd. De zin laat mij beseffen dat de koloniale erfenis zich uitstrekt tot aan de staatkundige inrichting: de eerste Republik Indonesia is er een van coalitieregeringen die snelle besluiten onmogelijk maken. Net als in Nederland.
The Indonesian Story heet het boek van Wolf. Met soms prachtig beknopte zinnetjes geeft hij de geschiedenis weer. Zoals deze, die ik onvertaald laat: ‘As the Dutch colonial structure matured, Indonesian nationalism evolved.’ De eerste helft van de 20ste eeuw in negen woorden samengevat, daar geniet ik wel van. Wolf beschrijft de Republiek als een staat in wording en dat is verfrissend. Het is de blik van de buitenstaander, voor wie Nederland en de Indonesische Republiek twee gelijkwaardige grootheden zijn. Elk met hun eigen motieven, die Wolf steeds keurig weergeeft. Hij streeft naar een objectieve weergave, al is dat lastig waarschuwt hij: ‘Veel zaken die aan de orde komen zijn zeer controversieel. Zowel Indonesische als Nederlandse standpunten worden heftig, zelfs gewelddadig verdedigd.’
Wolf sluit zijn schrijfwerk af in april 1948, een einde aan het conflict is dan nog niet in zicht. Maar dat er een onafhankelijke Indonesische staat zal komen, daar is Wolf van overtuigd. Hij baseert dat mede op de sympathie die de Republiek oproept in de rest van de wereld. Johan Fabricius schreef al in Hoe ik Indië terugvond (zie vorige blog): ‘De Indonesiërs waren “news”, wij waren “old stuff”. De Republiek werkt er zelf ook hard aan. Er wordt al vroeg contact gelegd met India, de Republiek levert in september 1946 zelfs enkele tonnen rijst aan hun Aziatische buur. Met landen van de Arabische Liga worden in 1947 vriendschappelijke betrekkingen aangegaan. Nederland is er heel verbolgen over. Het erkent met het akkoord van Linggadjati wel het bestaan van de Republiek, maar vindt dat de Indonesische nationalisten daarmee geen recht hebben gekregen op een eigen buitenlands beleid.
Sjahrir op de Inter-Aziatische conferentie in Delhi, maart 1947
Wolf somt de Nederlandse argumenten netjes op, maar bij hem is de maat vol als een volgens de Nederlandse autoriteiten ‘beperkte politionele actie’ op 20 juli 1947 begint: ‘Dit was een grootschalige militaire actie, met de inzet van een grote hoeveelheid troepen, vliegtuigen en tanks.’ De Republiek plukt de vruchten van goede relaties met anderen. De Veiligheidsraad zet op verzoek van India en Australië de kwestie Indonesië op de agenda en op 1 augustus 1947 is er een resolutie die oproept tot een staakt-het-vuren én bemiddeling tussen de partijen. Nederland aanvaardt het staakt-het-vuren (tot groot ongenoegen van de grootvader van presentator Hans Goedkoop), maar wil van bemiddeling eerst niks weten. ‘Spitsvondige haarkloverij’ oordeelt Wolf over de argumenten die Nederland hiervoor aandraagt.
Het keerpunt komt op 14 augustus als de Veiligheidsraad Sutan Sjahrir de gelegenheid geeft zijn verhaal te doen. In een ‘bewogen pleidooi’ aldus Wolf, bekritiseert Sjahrir de Nederlandse koloniale onderdrukking en de militaire actie. Ik word nieuwsgierig: is dit pleidooi terug te vinden? Ik zoek en ben blij verrast: de filmdienst van de Verenigde Naties heeft de opnames van een deel van het pleidooi van Sjahrir online staan! Aansluitend is er ook het tegengeluid van de Nederlandse vertegenwoordiger Eelco van Kleffens. Hij bestrijdt het beeld dat Sjahrir schetst, maar doet wel een voorstel voor een zogeheten Commissie van Goede Diensten die in het conflict moet gaan bemiddelen. De fascinerende opnames zijn hier te zien. Het geluid is niet optimaal, wie er (Engelse) ondertiteling bij wil, kijkt hier naar een versie van de Britse historicus Peter Carey.
links Sjahrir, rechts Van Kleffens, beiden in de Veiligheidsraad
Wolf noteert in zijn slotbeschouwing: ‘De vraag of de Indonesiërs in staat zijn zichzelf te besturen is een academische. Het is een feit dat ze, los van alle tekorten en gebreken, al meer dan twee jaar zichzelf besturen.’ Wolf heeft sympathie voor mensen als Van Mook en Schermerhorn, maar over de plek van Nederland in de voormalige kolonie is hij duidelijk: ‘De toekomst van de Nederlanders in Indonesië zal uiteindelijk afhangen van hun erkenning van een Indonesische republiek en van hun vermogen zich hieraan aan te passen.’
Charles Wolf jr.
Heel interessant. Ja Nederland moest er langzamerhand achterkomen dat Indonesie zelfstandig ging worden en dat er geen plaats meer was voor de Nederlanders. Het had anders kunnen lopen als de Nederlanders meegewerkt hadden aan versnelde onafhankelijkheid voor Indonesie. Maar ja het is te moeilijk om je bevoorrechte positie op te geven. Heel interessant ook om de filmopnames te zijn met Eelco van Kleffens en Sjahrir. Bedankt. Fons.