Project 2021

‘Als de Nederlanders denken dat ze de fabrieken met hun aanval weer draaiende krijgen, moeten ze zelf de gevolgen maar ondervinden, dacht ik. Hadden ze voor hun aanval dan niet beseft, dat wij dit land werkelijk liever verwoest zagen dan nog eens hun koloniale overheersing mee te maken?’ Ik lees deze zinnen in het verslag dat Tahi Bonar Simatupang in 1960 schrijft over Het laatste jaar van de Indonesische vrijheidsstrijd zoals de Nederlandse titel van zijn verslag luidt. Het is een antwoord op een vraag die ik me vaak stel: waarom zetten de Indonesiërs de verschroeide-aarde politiek in? Waarom verwoest je je eigen huizen?

Simatupang is in dat laatste jaar waarnemend chef-staf van het Indonesische leger. Hij houdt zich de eerste maanden schuil in het gehucht Banaran, op midden Java. De Indonesische titel van het boek is Laporan dari Banaran (bericht/verslag uit) en dat is bedoeld als eerbetoon aan de dorpsbewoners die hem destijds belangeloos hebben opgevangen. Banaran ligt hemelsbreed zo’n 30 kilometer ten westen van Yogyakarta, toen de hoofdstad van de Republiek Indonesië. De stad wordt op 19 december 1948 ingenomen door de Nederlanders, onder leiding van majoor Rein van Langen, de opa van Hans. Van Langen zal Simatupang aan het einde van dat laatste jaar persoonlijk ontmoeten, als beide heren lid zijn van de militaire commissie die de soevereiniteitsoverdracht moet voorbereiden.

Tevergeefs zoek ik naar een foto van die militaire commissie. Er is er wel eentje met alleen de Nederlandse leden, Van Langen tweede van rechts op de eerste rij. Van Simatupang is er een losse portretfoto, deel van een reeks portretten van Indonesiërs die deelnemen aan de Ronde Tafel Conferentie die eind augustus 1949 in Den Haag begint. Simatupang schrijft over nachtenlange onderhandelingen in de ‘rode kamer’ van het ministerie van Marine aan de Lange Voorhout. De Indonesische kant weet uiteindelijk af te dwingen dat het KNIL, het Koninklijke Nederlands-Indisch Leger, uiterlijk zes maanden na de soevereiniteitsoverdracht zal worden opgeheven. ‘Voor mij was het een groots moment, die nacht van de overwinning van de TNI op het KNIL.’ noteert Simatupang. Hij beseft heel goed dat zijn leger, de Tentara Nasional Indonesia, in materieel opzicht altijd de mindere was van het KNIL.

De analyses die Simatupang geeft over de situatie in zijn land zijn verhelderend en boeiend. Hij verhult de onderlinge verdeeldheid tussen de Indonesiërs niet, hij kan er zelfs de spot mee drijven: ‘Op een gegeven moment hadden er niet minder dan zestig generaals [van de TNI] heen en weer gereden door Yogyakarta, ieder met een gele vlag zoals de Japanse generaals tijdens de bezetting hadden gedaan.’ Simatupang bezit een hoop intellectuele bagage. Daaronder ook een grondige kennis van de bijbel, hij is christelijk opgevoed. Het roept bij mij de vraag op hoe een man als Van Langen naar deze Indonesische officier kijkt. Ziet hij in hem een gelijke, een man die minstens zoveel scholing en ontwikkeling heeft als hijzelf? Of kan Van Langen de ingebakken superioriteit van het koloniale denken niet loslaten?

Simatupang in Banaran

Simatupang is in ieder geval thuis in twee werelden. Hij schrijft voornamelijk in het Indonesisch, maar stapt regelmatig over op het Nederlands. Dat zie je in het dagboek dat hij bijhoudt, een aantal originele passages zijn opgenomen in Het laatste jaar van de Indonesische vrijheidsstrijd. Er zijn ook enkele foto’s. Eentje vind ik ontroerend. Daar is het zinnetje te lezen ‘Ik denk vaak aan mijn moeder’. Het is 10 maart 1949. In het Indonesisch noteert Simatupang dat er veel leed onder de bevolking is.