Project 2021

Tales of a revolution, het boek waar ik in mijn vorige blog over schreef, heeft niet de juiste titel, aldus de auteur Abu Hanifah. In het voorwoord schrijft hij: ‘Dit boek zou eigenlijk moeten heten: ‘Een landgenoot van Soekarno vertelt zijn eigen verhaal over hem en zijn land.’’ Tales of a revolution is dus zowel een autobiografie als een biografie van Soekarno. Eentje die door zijn Nederlandse biograaf Lambert Giebels wordt gekarakteriseerd als ‘een interessante bron’. Want Abu Hanifah was vaak betrokken bij dezelfde gebeurtenissen als de iets oudere Soekarno.

Hanifah heeft smakelijke anekdotes. Zoals over de keer dat Soekarno in de hoofdstad een voordracht komt houden. De studenten daar zijn op dat moment in de ban van Gandhi en diens geweldloze verzet tegen de Britse koloniale macht. Ze laten het zien door een specifieke kledingstijl: simpele omslagdoeken, lokaal en met de hand geweven. Geen schoenen en sokken. ‘We gingen daar toen nogal ver in’, schrijft Hanifah, ‘we zagen er waarschijnlijk vrij sjofel uit.’ Soekarno moet er niks van hebben, die gaat piekfijn gekleed. En komt zo het podium op. Na de eerste paar zinnen begint het publiek hem uit te fluiten, Soekarno is in verwarring, heeft hij iets verkeerds gezegd? De studenten maken hem duidelijk dat hij hier niet thuis hoort, hij is anti-swadeshi (onderdeel van de ideologie van Gandhi). Soekarno verlaat de zaal, boos en beledigd. Maar laat het er verder bij zitten, hij heeft de steun van de studenten nodig.

Hanifah’s boek is deels een reactie op een biografie van Soekarno die in 1965 verschijnt. Die is van de hand van de Amerikaanse society-journaliste Cindy Adams en het is vooral een hagiografie. Cindy Adams zegt dat ze kritisch is, maar Soekarno heeft haar duidelijk ingepakt. Wat Hanifah zeer ergert is dat Soekarno de Indonesische revolutie bijna helemaal op zijn eigen conto schrijft, anderen worden nauwelijks genoemd. Natuurlijk zijn er de gebruikelijke verklaringen: de ongeremde ijdelheid van Soekarno, zijn liefde voor het bouwen van luchtkastelen, de neiging alleen loyale lakeien om zich heen te dulden. Hanifah schrijft: ‘Ik vind het jammer dit te moeten zeggen, want hij had veel goede kwaliteiten en probeerde echt de leider van het volk te zijn, zij het dan natuurlijk volgens zijn eigen normen van goed en kwaad.’

Cindy Adams met Soekarno

Interessant vind ik de mening van Hanifah over Soekarno als Javaan. Hanifah studeert eind jaren twintig medicijnen in Batavia. Hij richt zich op westerse wetenschap en filosofie en vindt dat je het koloniale gezag met diens eigen middelen moet verslaan. Hij is het oneens met Soekarno, die veel meer nadruk legt op vasthouden aan de inheemse cultuur bij het vormen van een onafhankelijk Indonesië. Volgens Hanifah gelooft Soekarno als jongeman al dat hij voorbestemd is een groot leider te worden, dat hij gedreven wordt door Javaanse mystiek. Soekarno groeit op met wajang en gamelan, met de mythische verhalen uit de Mahabharata en de Ramayana. ‘Hij ontsnapte daar nooit meer aan, het beïnvloedde zijn hele leven en denken, zijn ziel en zijn verlangen.’ aldus Hanifah. Hijzelf is opgegroeid in de Minangkabau, het deel van West Sumatra dat bekend staat om zijn nuchtere, recht-door-zee cultuur. Als lezer voel je het ongemak bij Hanifah als hij schrijft over de waarzeggende doekoens die Soekarno zijn hele leven lang raadpleegt.

Aryuna (l) en Bima, twee mythische broers waar Soekarno graag mee wordt vergeleken

Tales of a Revolution geeft onverbloemde oordelen, maar wil ook inzicht bieden. Soekarno is vanaf het begin de beste redenaar van alle Indonesische nationalisten. Hij weet al vroeg menigten op de been te krijgen. Dankzij het systeem van luidprekers op vele straathoeken, tot in de kleinste dorpen, raakt hij tijdens de Japanse bezetting (Hanifah is behoorlijk kritisch over het optreden van Soekarno in die periode) bekend bij miljoenen Indonesiërs. Ook niet onbelangrijk: hij is Javaan, tenslotte de grootste bevolkingsgroep van de archipel. En, last but not least, Soekarno is een pure doorzetter. Hij krijgt zijn presidentschap niet cadeau, schrijft Hanifah, al doet hij het graag zo voorkomen. Hij moet er hard voor vechten.

Abu Hanifah

Hanifah schrijft niet veel over Soekarno’s laatste jaren. Ik neem aan omdat hij toen, als Indonesisch diplomaat in den vreemde, op grote afstand stond van het leven in Jakarta. Er is over hem zelf trouwens ook niet veel te vinden. Ik kom op het internet nauwelijks foto’s tegen. Het Indonesische ministerie van Cultuur heeft een biografie van Hanifah die vooral ingaat op zijn activiteit als schrijver van toneelstukken. Geen woord over Tales of a Revolution. Dat is origineel geschreven in het Engels en lijkt niet in het Indonesisch vertaald te zijn. Is het boek te openhartig? Want het verrast mij ook dat Hanifah zonder schroom schrijft over de gruwelijkheden van vlak na de oorlog, ‘de zwarte bladzijden van de revolutie’ noemt hij het. Ik kom daar nog een keertje op terug. En als iemand meer weet over de positie van Hanifah - ik hou me aanbevolen.