Project 2021

‘Verschuiving naar rechts’ kopt Het Parool de dag na de Tweede Kamerverkiezingen van 7 juli 1948. Het heeft grote gevolgen voor Indonesië, daarover zo meer. Eerst de foto’s van die dag, die blijven fraai. Ze laten zien hoe mensen in 1948 de uitslag van de verkiezingen volgen. In het hele land houden de kranten het bij op grote borden die aan de gevel van de redactiegebouwen zijn opgehangen. Ook toen al competitie over wie er het snelst resultaten kon doorgeven. Misschien ging het in 1948 zelfs sneller dan nu, op 17 maart 2021. Corona gooide behoorlijk wat roet in het eten, op NPO1 moest presentator Rob Trip rond half twaalf ’s avonds uitleggen waarom er nog maar van drie plaatsen (Schiermonnikoog, Vlieland en het Gelderse Rozendaal) uitslagen binnen waren.

Het Handelsblad heeft een soort klok met graadmeters aan hun gevel gehangen. Opvallend: de communistische Waarheid houdt nog kantoor pal naast de liberale collega’s. Landelijke kranten gaan in de hoofdstad hun eigen competitie aan: wie weet op meest spectaculaire wijze de uitslagen weer te geven. Het Parool trekt massa’s mensen met een heus projectiescherm op De Dam – zoals een foto met passend onderschrift  in De Volkskrant laat zien (Cecil B. de Mille komt weer even om de hoek kijken). Op een foto van hun eigen gebouw is de ijscoman links onderin een fraai detail.

Terug naar Indonesië. De verkiezingen van 1948 worden gehouden omdat er een grondwetswijziging nodig is voor een nieuwe inrichting van het koloniale rijk. Dat vereist een tweederde meerderheid in het parlement, vervolgens verkiezingen en dan opnieuw een tweederde meerderheid. Op sommige affiches speelt ‘Indië’ daarom een hoofdrol. Dat is goed te zien in het Polygoonjournaal.

Toch zijn veel kiezers zijn zich daar niet van bewust, aldus een artikel in Trouw. Dat citeert de ‘niet geheel onvermakelijke resultaten’ van een opinie onderzoek. Slechts 39% van de ondervraagden geeft het goede antwoord. Er bestaat op dat moment nog een stemplicht, dus al of niet veelzeggende opkomstpercentages ontbreken.

Na een relatief korte formatie leest op 12 augustus 1948 de nieuwe minister-president, Willem Drees, de regeringsverklaring voor. De voorgestelde grondwetswijziging wordt aangenomen, de nieuwe grondwet wordt van kracht op 20 september 1948. Daarmee valt definitief het doek voor het begrip ‘Nederlands-Indië’. Al drie jaar eerder stelt minister Logemann in de ministerraad voor om ‘Indonesië’ te gebruiken. Dat wordt nu definitief geformaliseerd.

In de alledaagse praktijk blijft het woord ‘Indië’ gangbaar. Ik heb er vaak discussie over, met mensen die menen dat Nederlands-Indië tot eind 1949, tot de soevereiniteitsoverdracht, bleef bestaan. Nee dus. Al vanaf herfst 1945 is er ook in Nederland sprake van Indonesië. Natuurlijk, het zijn slechts woorden. Ze verhinderen ook niet dat de nieuwe regering aanstuurt op militaire actie. Al drie dagen na de verkiezingen bericht Het Parool op de voorpagina ‘Fataal perspectief van nieuw geweld’. Het duurt nog even, maar dan begint kolonel van Langen, de grootvader van Hans, aan wat hij zelf ongetwijfeld als de meest belangwekkende opdracht van zijn leven zag: de opmars naar Djokja, de hoofdstad van de Republik Indonesia. Het is 19 december 1948.