‘Een probaat middel tegen inlandsche opstanden’, zo luidt de titel van een kort artikel dat ik tegenkom in De Indische Gids van 1927. ‘Het streven bij het dempen van opstanden is geen bloedvergieten’, zo begint de auteur, eerste luitenant van het KNIL J. Timmermans. Om te vervolgen: ‘Hiertoe bestaan slechts twee middelen: overreding of bedwelmende gassen. Het eerste faalt dikwijls, het tweede nimmer.’ Het gas waar hij aan denkt is traan- of niesgas. Dat er niesgas bestaat is nieuw voor mij. Het prikkelt mijn fantasie. Hoe zou het eruit zien als onze hedendaagse ME dat inzet?
De Indische Gids is een rijke bron van informatie. Het maandelijkse tijdschrift verschijnt voor het eerst in 1879, de laatste jaargang dateert van 1941. Het blad is liberaal, maar het neemt veelvuldig artikelen over uit andere bladen en is gevarieerd van toon. Ik kom er terecht via een verwijzing naar een driedelig, gedegen stuk over bezuinigingen op het Indische leger. Het is de tijd dat de opa van Hans, Rein van Langen, als eerste luitenant van het KNIL gestationeerd is op Sumatra.
Bladeren door de ingebonden jaargang 1927 is een klein feestje. Van satirische columns via het bovenstaande ‘probate middel’ naar morele beschouwingen over het kolonialisme zelf – de teksten geven een prachtig tijdsbeeld. Jaargang 1927 heeft veel aandacht voor de ‘inlandsche opstanden’. Die breken her en der in de archipel uit vanaf de jaren twintig. Er is bijvoorbeeld in 1923 een grote spoorwegstaking. Een jaar later, op de avond volgend op de veroordeling van enkele verdachten van die staking tot een lange gevangenisstraf (15 jaar), is er een aanslag op de nachtexpres van Soerabaja naar Bandoeng. Over 12 meter zijn de bouten van de spoorrails losgedraaid, de trein ontspoort. Er valt slecht één dode, maar de ravage is enorm, zo laten de Indische kranten zien.
Tegen het einde van 1926 probeert de PKI, de Indonesische communistische partij op lokaal niveau de macht te grijpen, te beginnen in West Sumatra. Het mislukt volledig, het KNIL treedt hard op tegen de opstandelingen, er vallen aan beide zijden doden en gewonden. Hetzelfde gebeurt begin 1927 in Semarang op Midden Java, daar worden uiteindelijk zo’n 13.000 mensen opgepakt. Natuurlijk wil ik o zo graag weten of eerste luitenant Van Langen betrokken is bij het bedwingen van de opstanden. Maar op dat vlak lijkt de zoektocht een onmogelijke missie. De archieven van het KNIL bleven achter in Indonesië en zijn nu onder beheer van het leger aldaar. Nederlandse onderzoekers van naam en faam zijn er tot nu toe niet in geslaagd ze te bestuderen. Maar je moet de hoop nooit opgeven…
