… en van je afbijten!’ Aldus het advies van vakbondsman Piet Moltmaker aan collega’s in de kolonie. Het is zomer 1931 en Moltmaker maakt als vertegenwoordiger van het N.V.V., het Nederlands Verbond van Vakverenigingen, een rondreis door Indië. Zijn ervaringen worden na terugkomst in een brochure uitgegeven. Vermakelijk én schrijnend om te lezen. Van het klassieke ‘Gozzamme, wat is het werm!’ tot ‘Wat we nu gezien hebben is eenvoudig afgrijselijk’ bij de eerste aanblik van lokale huisvesting. Moltmaker noteert: ‘Aan weerskanten van een stuk bosch, waardoor we moesten gaan, krioelde het van ongedierte. En daar hokken “menschen” te zamen, van God en de heele wereld verlaten.’
Mijn exemplaar van Indische Reisbrieven komt uit een erfenis die naar het IISG gaat, het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis. Daar hebben ze de brochure al en ik ben verguld met dit toch bijzondere boekje. Het geeft een goed inzicht in het denken en doen van sociaal-democraten in een koloniale omgeving. Er is een diep besef van gelijkwaardigheid en solidariteit met lokale vakbondsleiders van welke afkomst ook. Tegelijk voel je de verbazing van Moltmaker als hij aanwezig is bij een druk bezochte bijeenkomst van spoorwegpersoneel in Djokja. Hij vindt het prachtig zo’n grote opkomst (‘ruim 1000 menschen’), maar schrijft ook: ‘Wat een eigenaardig gezicht zoo’n vergadering met Inlanders.’
Er zijn in de kolonie genoeg zaken waar een vakbond voor kan strijden. Van de dreigende salarisverlaging van ambtenaren tot arbeidsomstandigheden op ondernemingen die ‘hemeltergend’ zijn. Moltkamp memoreert dat er een wet bestaat ter bescherming van de jeugd waarbij kinderarbeid tot 12 jaar is verboden, maar op theeplantages zie je overal kinderen van rond de 10 jaar aan het werk. ‘Er is hier op Java dan ook een arbeidsinspectie met … drie controleurs voor heel Java!’
De meeste ophef veroorzaakt de delegatie met hun bezoek aan de beroemdste bewoner van de Soekamiskin gevangenis in Bandoeng: Soekarno. Moltmaker is onder de indruk van ‘deze zeer intellectueele nationalistische leider’ en meent dat het van de regering vooral ‘stom is dien man nog langer vast te houden’. Het zal de nationalistische beweging alleen maar krachtiger maken. In een gesprek met de Preanger Bode zegt Moltmaker dat Soekarno een politieke gevangene is en zijn straf ‘zoo barbaarsch is, dat alleen Rusland er mee kan worden vergeleken.’ Hoofdredacteur Wormser voegt aan dit interview toe dat hier sprake is van een misverstand: ‘Ir. Soekarno is geen politieke gevangene, hij is een gewoon misdadiger, gestraft voor het plegen van een gewoon delict.’ De koloniale oogkleppen in volle werking.
ontvangen van Peter van den Broek:
Het is niet verwonderlijk dat de vakbondsman Piet Moltmaker (NVV) in Djokjakarta juist een bijeenkomst van meer dan 1000 man Indonesisch spoorwegpersoneel bezocht, hoogstwaarschijnlijk de “Vereeniging van Spoor- en Tramweg-personeel” de VSTP.
De VSTP was een uniek verschijnsel in Nederlands-Indië, het was van oorsprong een gemengde vakbond, bestaande uit Indo-Europeanen (Indo’s) met een basis van lager Indonesisch personeel.
Het is aan de ex-spoorwegvakbondsman Henk Sneevliet te danken dat de VSTP een modern strijdbare vakbond werd met later een meerderheid van Indonesische leden, de proletarische massabasis voor de latere communistische beweging, de PKI
Niet onderschat mag worden de invloed van de vooruitstrevende Henk Sneevliet op het bezoek van de gematigde en reformistische Moltmaker aan Nederlands-Indië. Ondanks een zekere animositeit tussen deze twee in de NVV, was Moltmaker toch zo nieuwsgierig geworden om als vakbondsman Nederlands-Indië te bezoeken.