Project 2021

Op 11 juli 1935 valt op de voorpagina van het Bataviaasch Nieuwsblad, onder het kopje Slecht Nieuws, te lezen: ‘Dwaas boek wordt verfilmd’. Het boek in kwestie is Rubber: roman uit Deli. De auteur is Madelon Székely-Lulofs en deze eerste roman van haar hand wordt bij de verschijning in 1931 bedolven onder kritiek. Tegelijk is het boek een groot verkoopsucces. Székely-Lulofs geeft een genadeloos openhartige kijk op het ruwe leven van rubberplanters op Sumatra, compleet met overmatig drankgebruik, overspel en winstbejag. Filmregisseur Gerard Rutten schrijft daarover in zijn memoires (Mijn papieren camera): ‘Er waren elementen in haar verhaal die mij sterk aantrokken. En ook het milieu…het landschap van het oerwoud dat ontgonnen werd. De eenzaamheid van die pioniers. En hun wilde leven als zij -op verlof- naar Medan gingen.’ Kortom, Rutten gaat aan de slag en vertrekt op 5 september 1935 naar Nederlands-Indië voor de buitenopnames.

Er is voor zover bekend maar één kopie van de speelfilm van Rutten bewaard en die is nu weer voor iedereen te zien via de nieuwste site van EYE Filmmuseum. Officieel komt er nog een feestelijke ‘opening’, maar nu al is er veel moois te zien in deze EYE player. Waaronder dus Rubber. De film is 85 jaar oud, maar ik heb het ruime uur dat deze kopie duurt geboeid zitten kijken. Al was het alleen al vanwege dat ‘landschap van het oerwoud’, want dat is grotendeels verdwenen. Toen Hans en ik enkele jaren terug voor de serie De IJzeren Eeuw filmden op Sumatra, moesten we ons best doen om een stuk ongerept oerwoud te vinden. Rubberbomen en oliepalmen voor zover het oog reikt, dat is wat je er nu ziet.

Vanwege de reputatie van de roman, moet regisseur Rutten de nodige argwaan overwinnen als hij op Sumatra aankomt. Zijn belangrijkste argument: ‘Het wordt een film over pioniers…over sterke mannen. Waren die nu ineens schijthuizen? Bang voor een roman? Bang voor een film?’ Hij wint het pleit en krijgt van de planters alle medewerking. De ‘feestscène’ worden overigens niet in het beroemde Hotel de Boer in Medan gefilmd, maar in de nieuwe Cinetone studio in Amsterdam. ‘De Duivendrechtse rimboe’, aldus Rutte. Hij heeft een scheepslading met attributen uit Indië meegenomen voor de décors. Figuranten worden uit Den Haag gehaald, de stad waar veel kolonialen hun verlof doorbrengen. Het wordt een groots feest, met zoals het hoort een vechtpartij tussen dronken planters.

In maart 1936 is de film klaar en wordt aangeboden bij de toen verplichte Filmkeuring. Die wil dat een complete scène verwijderd wordt, te weten het aanheffen van het Wilhelmus in de feestzaal van Hotel de Boer, door een overduidelijk dronken gezelschap planters. De Filmkeuring oordeelt dat het publiek hier aanstoot aan zal nemen. Rutten zegt dat men ‘den diep tragischen zin niet begrepen heeft van het zingen van het nationale lied, dat dezen feestvierders te midden van hun roes de haren overeind jaagt en een rilling over den rug doet lopen, omdat al het heimwee uit het oude land er in wordt uitgezegd.’. De Deli Courant is het met hem eens, dit is een ‘karakteristiek-Delische scène’, schrijft de krant op 10 maart. Andere kranten nemen dit oordeel over, maar de scène verdwijnt uit de film.

Het duurt nog tot september 1936 voor de film zijn officiële première in Den Haag beleeft. De reacties zijn welwillend. De Telegraaf kopt ‘Een rolprent, waarvoor men Rutten en de zijnen uit den grond van zijn vaderlandsche hart dankbaar is.’ Het Volk oordeelt: ‘Boeiend gegeven en goede regie’ en vindt dat de film de vergelijking met buitenlandse producties kan doorstaan. En ook de tand des tijds, vind ik. Sommige acteurs blijven houterig, maar nog steeds is de enorme stijging van de prijs van rubber in de ‘roaring twenties’ fraai verbeeld, naar de mode van die tijd: een snelle filmcollage met telexen, krantenberichten, oplopende grafieken, percentages die door het beeld vliegen, dansorkesten, massa’s mensen, feesten. En wat is het leuk om een krontjongorkestje aan het werk te zien!