‘Ik geef toe, het was naïef bij zo’n thema’ zegt Ireen Hoogenboom, verwijzend naar de start, vijf jaar geleden, van het grote onderzoek ‘Dekolonisatie, Geweld en Oorlog in Indonesië 1945-1950’. Ze vertelde het afgelopen donderdag bij de presentatie van twee nieuwe boeken die voortkomen uit dit onderzoek. Hoogenboom is verbonden aan het KITLV, het Koninklijk Instituut voor Taal- Land- en Volkenkunde in Leiden. Het instituut bestaat al ruim 150 jaar en deed veel onderzoek samen met Indonesiërs. Deze keer bleek alles anders te lopen.
Het Nederlandse onderzoek richtte zich in eerste instantie op het geweld dat de periode 1945-1950 in Indonesië kenmerkte, en meer specifiek op de handelingen van Nederlandse militairen. Hoogenboom zocht contact met Indonesische historici die vanuit hun visie daar onderzoek naar wilden doen. Dat stuitte vanaf het eerste moment op onbegrip. Indonesiërs wilden zich graag verdiepen in de periode 1945-1950, maar bleken geïnteresseerd in hele andere thema’s.
De naam van het onderzoek viel ook verkeerd. Het begrip ‘dekolonisatie’ bestaat voor Indonesische historici niet. Voor hen verjaagt Japan in 1942 het Nederlandse koloniale gezag; de Japanners worden op hun beurt verslagen in 1945. Daarop volgt, in augustus van dat jaar, het uitroepen van de Indonesische onafhankelijkheid. Hoezo dekolonisatie? De kolonie bestaat in 1945 niet meer. Bij de discussie hierover kwam er een compromis: ‘onafhankelijkheid’ werd toegevoegd, ‘dekolonisatie’ bleef staan, want dat is voor Nederlanders een bekend begrip. Het is nu: ‘Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië 1945-1950’, ofwel het ODGOI onderzoek. Al is die afkorting wel heel onwelluidend, zo zeggen alle betrokkenen.
foto: Robert Tjalondo
De nu verschenen boeken laten opnieuw een wijziging zien. De periode is 1945-1949 geworden, ofwel het tijdvak dat in Indonesische boeken staat voor de onafhankelijkheidsoorlog. Revolutionary Worlds geeft aan waar het onderzoek van Indonesische historici zich op richt. Het boek bevat een serie artikelen over de ervaringen van een grote diversiteit van mensen in verschillende delen van de archipel. Voor de Indonesische overheid is geschiedenis altijd een middel geweest om nationale eenheid te bewerkstelligen. De nieuwe generatie Indonesische historici laat die fase achter zich.
Apriani Harahap, universiteit Medan
Zoals dat hoort bij een boekpresentatie, is er verdieping en discussie. Twee jonge onderzoekers lichten hun hun artikelen toe voor de volle zaal (er zijn zo’n 150 mensen) en roepen inderdaad nieuwe werelden op. Ik heb tenminste nooit geweten dat er voor de oorlog op de plantages in Sumatra de nodige arbeiders uit India werkten en dat die groep in de revolutietijd in een lastige positie terecht kwam. Wie het terug wil zien, kijk hier.
foto: Robert Tjalondo
Ook bij de discussie worden zinvolle opmerkingen geplaatst. Maar eerlijk is eerlijk, zo’n presentatie is er ook voor de gezelligheid. Na afloop bijpraten met mensen die je al een tijdje niet hebt gezien. Of juist nog kort geleden, zoals Abdul Wahid, medesamensteller van de boeken en hoofd van de geschiedenisafdeling van de Universiteit Gadjah Mada in Yogyakarta. Ik sprak hem daar afgelopen december voor onze serie. Het leverde boeiende verhalen op die ik nu in de montage uitwerk.
