Details kleuren de geschiedenis. Ze zorgen er bovendien voor dat de grote, rechte lijnen de nodige kronkels krijgen. Dit klassieke inzicht komt weer eens bij me op als ik lees over de PETA, ofwel het Indonesische vrijwilligersleger dat door de Japanners wordt opgericht in 1943. Volgens de regels is er bij de PETA geen plek voor Indonesiërs die eerder bij het KNIL, het koloniale leger, hebben gediend. Maar ja, die regels, dat is de papieren geschiedenis. De praktijk is anders. Daar kom je ene Soeharto tegen, 22 jaar oud, die zich aanmeldt voor de officiersopleiding van de PETA. Hij heeft eerder bij het KNIL gediend, maar dat verzwijgt hij. Hij wordt aangenomen.
De PETA oefent
Soeharto zal uiteindelijk de machtigste man van Indonesië worden, president van de Republiek van 1968 tot 1998. Dat valt buiten de periode waar we in onze serie naar kijken, maar Soeharto is geboren in 1921 en daarom lees ik een boek dat deze zomer verscheen: Young Soeharto - The Making of a Soldier 1921-1945, van David Jenkins. Jenkins is een Australische journalist met een lange staat van dienst in Indonesië. Zijn kritische kijk op het Soeharto-bewind leidde tot een verbanning uit het land van 1984 tot 1993. Dat hij terug kon komen, wijst er op dat Soeharto toch een zwak had voor Jenkins, die hij eerder diverse keren uitnodigde.
Jenkins met Soeharto op de golfbaan, 1970 - foto Burt Glinn
Wat mij in Young Soeharto opvalt, is de nadruk die Jenkins legt op het gebrek aan scholing van Soeharto. Dit in tegenstelling tot bijna alle leidende mensen uit de beginjaren van de Indonesische Republiek. Die hebben een Nederlands georiënteerde opleiding gehad, op de ELS, de Europese Lagere School, of de HIS, de Hollands-Inlandse school. Zij weten wie Winnetou is, Dik Trom en Pietje Bell. Soeharto heeft daar geen weet van. Hij is de zoon uit een arm gezin op midden-Java, groeit op bij verschillende pleegfamilies en brengt het na een handvol inlandse scholen tot de zogenaamde schakelschool. Die geeft toegang tot de MULO, maar daar gaat Soeharto nooit meer naar toe.
Soeharto is Javaanse cultuur. Uit zijn jeugd kent hij alle wajang verhalen. Bij het KNIL komt hij in een Javaans onderdeel terecht. Het KNIL heeft op Java weinig ‘gemengde’ onderdelen. Hoge officieren zijn steevast Nederlanders (al of niet van gemengd bloed), de lagere rangen zijn ingedeeld naar herkomst. Jenkins laat niet na te melden dat het een mythe is dat het voetvolk van het KNIL vooral uit Ambonezen en Menadonezen bestaat. Dat verhaal is door Javanen later verspreid om hun eigen aandeel in de koloniale macht te verdoezelen. In 1929 is op Java 40% van het KNIL Javaans. De meeste van deze mannen tekenen voor het KNIL vanwege het uitzicht op vaste inkomsten. Dat geldt ook voor Soeharto.
Jenkins geeft een fraaie sfeertekening van het leven bij het KNIL. Hij schat in dat Soeharto zich thuis heeft gevoeld bij het 13de infanterie bataljon in Malang. Daar wordt hij in juli 1941 geplaatst, na een opleiding van een half jaar tot korporaal. In de barakken huizen 180 Javaanse militairen, samen met hun vrouwen en kinderen, nog eens zo’n 200 in getal. Hun aanwezigheid zorgt voor een ‘Breugheliaans plaatje’, met wapperende was, stoofjes met steenkool en spelende kleuters. Ik probeer dit beeld te rijmen met familiefilmpjes die ik heb gezien van de grootvader van Hans Goedkoop, KNIL-officier in de jaren dertig. Dat lukt niet echt. Dat komt wellicht omdat Jenkins zo sterk de nadruk legt op het Javaanse van Soeharto, op het verschil met andere Indonesiërs die veel meer op het westen zijn gericht. Des te meer dringt tot me door hoe groot de overeenkomst moet zijn geweest tussen veel jonge Indonesische nationalisten en hun Nederlandse tegenstanders.
Soeharto (rechts) met TNI opperbevelhebber Soedirman
Lang duurt de carrière van Soeharto in het KNIL niet. Hij is net één week sergeant als Nederland capituleert voor de Japanners, 8 maart 1942. Net als veel andere Indonesiërs in het KNIL, lijkt het Soeharto raadzaam om zich een tijdje ‘onzichtbaar’ te maken. Met succes. Vanaf oktober 1943 zet hij zijn militaire loopbaan voort bij de PETA en na het uitroepen van de onafhankelijkheid bij het leger van de nieuwe Republiek. Wie meer wil weten, hier valt een Nederlandse recensie van Young Soeharto te lezen. Er volgen nog twee delen.
Er zijn weinig gegevens beschikbaar over het KNIL verdeeld naar landsaard . De volgend gegevens zijn bekend:
sterkte van het KNIL 1929: TOTAAL 37.204= 100%
Europeanen en hun gelijkgestelden (officieren, onderofficieren en overigen) 6.734=18%
Javanen (beneden de rang van officier) 16.783 =45%
Menadonezen 5.600=15%
Ambonezen 4.314=12%
Soendanezen (West-Java) 1.787=5%
Timorezen 1.406= 4%
Maleiers (Sumatranen, niet van Atjeh, voornamelijk Bataks) 234=1%
Madoerezen 141=0,4%
Boeginezen (Celebes) 108=0,3%
Atjehers 96=0,3%
Chinezen 1=0,0%
1937: 5.100 Menadonezen en 4.000 Ambonezen
In 1941 was de sterkte van het KNIL (beroepsleger) 35.000 man waarvan 80% Indonesisch
bron: J.J. Nortier in Militaire spectator "delven in ons koloniaal verleden: het KNIL en zijn landaarden cijfers 1929
https://www.militairespectator.nl/sites/default/files/bestanden/uitgaven/1979/1979-0257-01-0069.PDF
Kleinigheidje: denk dat steenkool arang, houtskool zou kunnen zijn.
wat betreft gemengd bloed zou ik zeggen dat het minder negatief klinkt dan halfbloed.
Met half werd vaak bedoeld half Nederlands en half Nederlands Indisch met een bruin kleurtje en werd vaak gebruikt om mensen binnen de racistische Nederlands Indische maatschappij boven de "inlander" maar onder de witte koloniale overheerser een plekje te geven met alle privileges en discriminatie die daar bij hoorde..
Duitsers gebruikte het woord Mischling, dit betekent letterlijk gemengd en klopt. Het venijn zit in het feit dat ze niet als gelijkwaardig werden gezien en behandeld.
De "halfbloeden" werden met dit zelfde venijn gezien en ook behandeld door het koloniale bestuur.
Het wordt tijd dat we elkaar als mens gaan zien en ons niet laten indelen in rassen. Dit zou helemaal moeten gelden voor mensen met een Joodse, Christelijke en Moslim achtergrond. Volgens de heilige boeken heeft god de mens geschapen Adam en Eva naar zijn evenbeeld en niet voor ieder ras een eigen Adam en Eva met uiterlijke kenmerken en verschillen. Tenminste: ik heb dat nooit ergens gelezen.
Antwoord voor Peter van den Broek: ik neem vaak woorden over van auteurs die ik lees. Maar 'gemengd bloed' heeft inderdaad een negatieve bijsmaak. Dank voor de oplettendheid.
Antwoord voor Map de Lange: ik schrijf niet dat Ambonezen en Menadonezen een minderheid zijn in het KNIL. Ze zijn, samen met nog andere groepen, de meerderheid. Maar dat er op Java veel Javanen in het KNIL zaten, was mij onbekend en daarom interessant om te vermelden.
wat een interessante en boeiende bijdrage dit keer.
wat een verschil Soekarno en Soeharto
J.Bragt indie veteraan 5-6 R.I.
Als (1929) 40% van het KNIL Javaans was, wat was dan die andere 60%? Toch Moluks/Menadonees etc. waarschijnlijk - allesbehalve een minderheid toch? Of zie ik dat verkeerd ?
Weer wat geleerd: Ik dacht dat KNIL vooral uit Ambonezen bestond edoch:
"Jenkins laat niet na te melden dat het een mythe is dat het voetvolk van het KNIL vooral uit Ambonezen en Menadonezen bestaat. Dat verhaal is door Javanen later verspreid om hun eigen aandeel in de koloniale macht te verdoezelen. In 1929 is op Java 40% van het KNIL Javaans.
Nu ik toch bezig ben met mentale dekolonisatie, heb ik bedenkingen bij het volgende citaat:
“Hoge officieren zijn steevast Nederlanders (al of niet van gemengd bloed)”.
“Gemengd bloed” is een term uit het biologisch racisme. Een pseudo-wetenschap die in de 19de eeuw op gang kwam, zie Arthur de Gobineau “l’essai sur l’inegalité des races humaines. Het beinvloedde de rassenideologie van Nazi-Duitsland, geinstitutionaliseerd in de Neurenberger Rassenwetten van 1935. Gemengd bloed doet mij teveel denken aan de Nazi-terminologie in deze Rassengesetze,
Daarom is het onverstandig het woord "gemengd bloed" te gebruiken. In dit kader zou ik meer het neutrale begrip Indo-Europeaan of Indo hanteren.