Afgelopen week ging De Oost van regisseur Jim Taihuttu in première. Ga de film vooral zien en oordeel dan zelf. Er is vooraf al teveel gezegd zonder kennis van de inhoud. De recensies die nu verschijnen zijn over het algemeen positief. Al is het maar omdat het hoog tijd is voor een Nederlandse speelfilm die het geweld van de oorlog met Indonesië en de verwerking daarvan als thema heeft. Grote Hollywoodproducties over de Vietnam oorlog werden al een paar jaar na de aftocht van de Amerikanen in 1975 gemaakt. Denk aan Coming Home (1978), The Deer Hunter (1978) en natuurlijk Apocalyps Now (1979), waarover ik hier eerder schreef.
Hans Goedkoop was te gast in enkele programma’s en vindt De Oost een goede film. Opvallend voor mij was wat hoofdrolspeler Martijn Lakemeier (oorlogsvrijwilliger Johan de Vries) diverse keren vertelde. Voor hij aan deze rol begon, wist hij niets van de koloniale oorlog. Hij was verbaasd dat de Indonesische figuranten die hij ontmoette het wel wisten, ook de jongeren. Een verklaring is te vinden in een prima stuk in De Filmkrant (zie hier) van Arnoud Arps, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Arps laat zien dat Indonesiërs al generaties lang opgroeien met speelfilms over hun onafhankelijkheidsstrijd. Een uitgebreide discussie over de film is in twee delen hier en hier terug te zien.
Traditiegetrouw zijn Nederlanders wrede kolonialen in de Indonesische speelfilms, zoals in de trilogie Merah-Putih, ofwel Rood-Wit, naar de Indonesische vlag. Maar er is een kentering gaande. Jonge Indonesische historici gaan niet langer uit van een eenzijdig verhaal met louter nationalistische helden en koloniale schurken. Er komen speelfilms uit met een ander perspectief. Arps geeft als voorbeeld de film Soegija uit 2012, van de in eigen land beroemde regisseur Garin Nugroho
Soegija gaat over de eerste Javaan die in 1940 in Semarang tot bisschop wordt gewijd. De film volgt de belevenissen van deze bisschop Alfredus Soegijapranata tot en met 1950, ofwel van de laatste koloniale jaren tot en met de soevereiniteitsoverdracht. De echte Soegija, overleden in 1963, is in Indonesië officieel een nationale held en vooral beroemd door zijn uitspraak dat je zowel 100% katholiek als 100% nationalistisch kan zijn. Nieuwsgierig gemaakt door dit gegeven kijk ik de film op You Tube (zie hier), al blijft dat behelpen qua kwaliteit.
Met mijn gebrekkige kennis van het Indonesisch volg ik niet alles, maar dat alle personages in hun eigen taal spreken neemt me al direct in voor de film. Nederlands, Chinees, Japans, Engels, Indonesische talen, het klinkt allemaal. Het roept een multicultureel land op, een tegenstelling met het eenzijdige fervente nationalisme dat in conservatieve Indonesische kringen gangbaar is. En dan alle liedjes die er worden gezongen! Dat is een feestje wat mij betreft. Heerlijke klassiekers uit de jaren dertig, inclusief Bengawan Solo en We gaan naar Zandvoort aan de Zee van Louis Davids, dat ook bij de aftiteling nogmaals klinkt.
Soegija gaat niet alleen over de bisschop, we volgen de Japanse bezetting en de onafhankelijkheidsstrijd via diverse personen. Waaronder twee Nederlanders: militair Robert en persfotograaf Hendrik. Hendrik is kritisch over het Nederlands optreden en zingt tegen het einde, half mompelend, dat andere beroemde Louis Davids lied Als je voor een dubbeltje geboren bent, met de slotregel: ‘het leven pakt je toch.’ Natuurlijk is er de onmogelijke liefde tussen hem en een Indonesische die kiest voor het nationalisme en loopt het voor veel niet-Indonesische personages slecht af. Maar deze speelfilm is qua gelaagdheid wel een stap verder dan De Oost omdat er meer perspectieven aan bod komen. Al is het goed om te melden dat voor De Oost een website is gemaakt, zie hier. Die geeft veel meer verdieping aan het verhaal en is bij uitstek geschikt als aanvulling voor scholen.
Over "soegio" is bekend dat toen hij tot bisschop benoemd werd, o.a. Indo's zeiden: "Knielen voor een Javaanse bisschop, dat nòòit."( Zie ook Jan Bank "Katholieken en de Indonesische Revolutie." Over racisme gesproken !
Vervolg op reactie Maarten Hidskes: In oktober 2015 maakte ik een Andere Tijden aflevering over de verwerking van de koloniale oorlog. Dat was nog voor de verschijning van het boek van Rémy Limpach, De brandende kampongs van generaal Spoor. De aflevering is te zien via https://www.anderetijden.nl/aflevering/11/Onverwerkte-oorlog-in-Indonesie
En wie weet maakt een Indonesische regisseur een keer een documentaire over de verbeelding van de onafhankelijkheidsstrijd.
Dag Gerda, weet je nog: wij samen in het vertraagde KLM-toestel Adam-Joburg. Nu woon ik alweer 18jr in Yogyakarta. De Oost is hier om de hoek opgenomen. En, val van je stoel: in Soegija was was ik de aartsbisschop van Jakarta die SpegijSoegija tot bisschop heeft gewijd. Meer weten? Mail me, dan krijg je mn WA en kunnen we videocallen. Misschien heb je er iets aan. Groet, Wim
ben reuze benieuwd naar die film(s)!
ja..ook in 'mijn tijd' (zo vanaf het begin van wat wij 'de Revolutie' noemen) waren wij jongeren zeer geinteresseerd in wat de implicaties waren van al die veranderingen die plaats vonden: eind vd Japanse suprematie en bewustmaking van de Indonesiers van wat er plaats vond en wat moest gebeuren, en die interesse kon niet ophouden omdat het hele leven erdoor veranderde, onderste boven kwam. In Nederland was dat natuurlijk anders; na de Duitse bezetting maakte men zich op om het 'oude leven te hernemen'; maar eigenlijk vonden ook hier vele maatsch. veranderingen plaats. Veel langzamer misschien? meer ongemerkt?
Leuk, je gebruikt de film precies waar ie voor bedoeld is: nadenken over 'onze' rol in deze geschiedenis en over de manier waarop we geschiedenis hebben geschreven. Zie ook de Andere Tijden die daarover gaat! Maak je nog een keer een AT over de Indonesische (film)geschiedschrijving?
Mooi dat je ervoor kiest om op dit moment geen recensie van De Oost te schrijven, maar de film zo in een groter kader te plaatsen. Ga je die recensie ooit nog wel schrijven? Ben wel erg benieuwd..