Project 2021

‘Ik heb dit nooit eerder verteld’, zegt Jan Fouke van Klinken tegen Hans Goedkoop. ‘Weet je waarom? Ik schaamde me er eigenlijk voor. Je voelt je Nederlander, je wilt voor je vaderland iets doen, en dan word je daar op Schoonhoven als een hond behandeld.’ Van Klinken heeft het over het zogenaamde Depot Nazending Indië: een kazerne in Schoonhoven waar het ministerie van Defensie vanaf 1947 dienstplichtigen vast zet die weigeren naar Indonesië te gaan. Het doel is ze alsnog ‘vrijwillig’ op de boot te krijgen. De jongens worden onderworpen aan een zware militaire training, ze worden vernederd, ze worden bedreigd met jarenlange gevangenisstraffen.

We hebben de afgelopen jaren in Nederland bij veel mensen gefilmd, genoeg voor onze afleveringen. Maar soms komt er een verhaal naar boven dat te bijzonder is om te laten liggen. Afgelopen week gingen we langs bij Van Klinken, 92 jaar nu. Hij is twintig jaar secretaris geweest van de veteranen die bij de stoottroepen in Indië dienden, het onderdeel waar hij tenslotte ook bij terecht komt, op West Java. Bij reünies heeft hij nooit iets gezegd over zijn ervaringen in Schoonhoven. ‘Ze zouden het niet begrijpen, ze zien je dan toch als deserteur’. Maar hij vindt het ook belangrijk dat het verhaal over Schoonhoven niet in de vergetelheid raakt: ‘Ik moet schoon schip maken.’

Van Klinken wordt in maart 1949 opgeroepen voor zijn dienstplicht. Hij krijgt op de Harskamp een militaire opleiding. De oorlog in Indonesië is dan al drie jaar aan de gang. Van Klinken gelooft er niet in: ‘Het was toen al een verloren zaak, het was een kwestie van tijd dat Indonesië zelfstandig zou worden.’ Zijn huisarts adviseert hem niet te gaan, de migraine waar Van Klinken aan lijdt kan in de tropen verergeren. Als hij met zijn onderdeel moet inschepen, laat hij verstek gaan. Dat is dienstweigering en dus strafbaar. Hij duikt onder bij familie in Amsterdam, maar het duurt niet lang voordat de Koninklijke Marechaussee hem te pakken krijgt. Via de gevangenis in Scheveningen komt hij in Schoonhoven terecht.

Opgebracht door de Koninklijke Marechaussee, behandeld als een misdadiger, eind jaren veertig overkomt dat duizenden Nederlandse jongens. De kazerne in Schoonhoven krijgt er extra barakken bij om ze te huisvesten. Sommigen zijn principiële dienstweigeraars. Anderen, zoals Van Klinken, hebben een medisch advies om niet te gaan. Defensie heeft daar weinig oog voor – er zijn soldaten nodig in Indonesië, zoveel als maar kan. En naarmate de oorlog daar grimmiger wordt, wordt de druk opgevoerd op de jongens in Schoonhoven. Die ondergaan niet alles lijdzaam, in september 1949 is er opstand. Het meubilair wordt kort en klein geslagen, zware potkachels vliegen door de ramen.

In Indonesië is er inmiddels een wapenstilstand gesloten, maar de regering geeft niet op. In een ultieme poging de jongens naar de Oost te sturen, worden ze met vrachtwagens naar de haven van Rotterdam gebracht. Daar, voor de loopplank van het troepentransportschip Zuiderkruis, krijgen ze de keuze: naar Indië of jarenlange gevangenisstraf. 32 Jongens blijven weigeren (en verrichtten dwangarbeid lang nadat Indonesië onafhankelijk is geworden), zo’n 160 jongens geven toe en schepen zich in. Onder hen Van Klinken. ‘Zodra we aan boord kwamen, was het afgelopen met de hondse behandeling, toen was alles normaal’. Schieten heeft hij niet meer hoeven doen in Indonesië, dat wilde hij ook niet. In de zomer van 1950 is hij terug in Nederland.

Van Klinken maakt zich nog steeds boos over de regering die destijds meer dan 100.000 jongens overzee stuurde voor een zinloze oorlog waarin ruim 6400 van hen sneuvelden. Vorig jaar sprak hij er nog over met minister van Defensie Ank Bijleveld. Hij benadrukt dat de verantwoordelijkheid voor wat er mis ging in de koloniale oorlog moet liggen bij de overheid, niet bij de dienstplichtigen die nauwelijks aan uitzending konden ontkomen. Zijn eigen ervaring in Schoonhoven laat dat zien. Tenslotte: het verhaal over het Depot Nazending Indië en de opstand daar is in een van de eerste seizoenen van Andere Tijden (in 2001) aan bod gekomen, zie hier. Daarin ook de beruchte luitenant Van Kaam, de man die de leiding had in Schoonhoven. Van Klinken is nooit vergeten dat die af en toe z’n pistool tevoorschijn haalde en dan dreigde iemand dood te schieten, zonder enige reden.