Project 2021

“Tasminah zweeg even. En besloot toen: ‘En de toewan dokter zal mij de medicijn des doods niet geven.’ ‘De wát?!’ zei Marian, haar ogen wat samenknijpend voor de te felle lichtgloed. ‘Dát wat toewan dokter sommigen laat opsnuiven en waarvan zij als levenloos blijven liggen tot het hem belieft hen met zijn machtwoord weer terug te roepen. Toewan dokter is zeer machtig.’ Vol angstig ontzag klonk Tasminah’s stem. Marian glimlachte geruststellend. ‘Dat is gewone medicijn, Tasminah. Daarvan sterft een mens niet. Hij is alleen bedwelmd. Er is geen enkele magie mee verbonden.’”

Vanaf september 1952 kunnen de lezeressen van het damesblad Margriet dertig afleveringen lang meeleven met de avonturen van Marian Mathijssen, een jonge vrouw die rond de jaren twintig naar Indië vertrekt met haar jeugdliefde Dolf. Storm in haar hart heet het feuilleton, een titel die weinig koloniaals in zich heeft. Marian arriveert ook pas op ruim een derde van het verhaal in Indië, maar daar ontwikkelt zich dan toch een klassiek koloniaal drama waarin culturen botsen.

Het verhaal wordt in 2001 in boekvorm heruitgegeven en krijgt de titel Doekoen. Dat past beter bij het eerdere werk van de auteur, Madelon Székely- Lulofs.  Haar romans Rubber, Koelie, en De hongertocht zijn veelgelezen boeken in de jaren dertig van de 20ste eeuw. De titel Storm in haar hart, zo is het vermoeden, zal bedacht zijn op de redactie van Margriet. Het verhaal kan tenslotte ook gelezen worden als het verslag van een verhouding tussen man en vrouw en hoe loyaal die laatste al of niet aan haar echtgenoot moet zijn.

De doekoen uit de titel is een traditionele medicijnvrouw uit het dorp vlakbij de ontginning in Noord-Sumatra waar Marian terecht komt. Tasminah is de vrouw van de inheemse hoofdopzichter Djaja. Hij is de baas van de koelies, de arbeiders die loodzwaar werk doen, de mannen en vrouwen die van het oerwoud een winstgevende rubberplantage maken. Een belangrijke rol is er voor de Nederlandse arts Langhuis. Hij zwaait de scepter over het lokale ziekenhuisje en moet er voor zorgen dat er geen besmettelijke ziektes op de ontginning uitbreken. Dat doet hij met een aan fanatisme grenzende ijver. Elke zieke moet zich bij hem melden, elke dode wordt aan een lijkschouwing onderworpen, hoezeer dat ook tegen het lokale geloof ingaat. Ter verklaring vertelt hij Marian dat zijn eigen jonge vrouw spoedig na hun aankomst gestorven is aan zo’n ziekte.

Marian wordt vrij snel zwanger. Wat wil je, in een verhaal voor damesweekblad Margriet. Maar Doekoen vervalt niet in sentimentele romantiek. Door de zwangerschap ontstaat contact met Tasminah – die wat ouder is, maar geen kinderen heeft. En ook niet kan krijgen. Na flink aandringen van Marian gaat Tasminah naar dokter Langhuis. Er volgt een poliklinische behandeling, zonder algehele verdoving, zonder het ‘medicijn des doods’, en zo wordt Tasminah toch nog zwanger. Op de ontginning komen twee gezonde jongetjes ter wereld, beiden in het ziekenhuisje. Dokter Langhuis houdt Tasminah daar extra lang, om de baby zo laat mogelijk bloot te stellen aan ziektes die er mogelijk in het nabije dorp heersen. Daar heeft hij geen controle over, het valt buiten de ontginning. Het is het domein van de doekoen.

Natuurlijk gaat het fout. Lees de roman, zou ik zeggen. Ik raakte vooral gefascineerd door de worsteling van Marian. Ze twijfelt niet aan de moderne medische wetenschap, maar heeft tegelijk begrip voor het diepgewortelde geloof dat ze om haar heen ziet. Ze voelt de ‘dreiging van de tweeledigheid’ die heerst op de ontginning. De eerste westers opgeleide Indonesische dokters moeten het daar ook moeilijk mee hebben gehad. Dat is verwerkt in Doekoen, want dokter Langhuis heeft een Indonesische assistent. Die wordt gehaat door de koelies. Meer verklap ik niet. Wie verder wil lezen over de Indische romans van Székely-Lulofs kan hier terecht. Een aantal van haar werken staan (gratis) online, bij de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren.