Hij was er vast trots op: een koninklijke onderscheiding uit het land van zijn voorvaderen. Een van de grote regisseurs uit Hollywood, Cecil B. de Mille, krijgt op 6 juni 1944 in New York een lintje opgespeld door Alexander Loudon, de Nederlandse ambassadeur in de Verenigde Staten. Op die dag gaat een speelfilm van De Mille in première: The story of Dr. Wassell. Ofwel de geschiedenis van een Amerikaanse arts die Java ontvlucht als de Japanners binnenvallen. Een verhaal dat negatief kon uitpakken voor Nederland, maar het dankzij De Mille niet doet. Vandaar het lintje.
Corydon Wassell, een plattelandsarts uit Arkansas, wordt beroemd als niemand minder dan president Roosevelt hem opvoert in een van zijn veelbeluisterde radiopraatjes, de zogenaamde ‘fireside chats’. Ruim 61 miljoen Amerikanen horen op 28 april 1942 hun president vertellen over de dappere dokter Wassell die met gevaar voor eigen leven een aantal marinemannen helpt ontkomen van Java naar Australië. De mannen zijn eerder zwaargewond geraakt bij de Slag om de Javazee, ze worden verpleegd in een klein ziekenhuisje in het binnenland. Als de Japanners op 1 maart op Java landen, lijkt hun lot onontkoombaar. Wassell besluit tot een wanhoopspoging. Hij regelt een jeep en een vrachtwagen om de brancards met de gewonde mannen naar de zuidkust te rijden. Daar, in de chaos van de haven van Tjilatjap waar duizenden mensen proberen te ontkomen, lukt het hem met z’n mannen aan boord te komen van een klein Nederlands motorschip. Dat na een hachelijke vaart, inclusief een beschieting door Japanse gevechtsvliegtuigen, veilig in Australië aankomt.
president Franklin Delano Roosevelt bij een radio opname
Het verhaal wordt opgepikt door James Hilton, schrijver van populaire romans. Hilton heeft al een enorme bestseller op zijn naam staan: Lost Horizon uit 1937, over de zoektocht naar Shangri-La, een verloren geraakt rijk in het Himalaya gebergte. Zijn The story of Dr. Wassell verschijnt in 1943 en is eveneens een groot succes. Het is een geromantiseerde versie van de belevenissen van Wassell, maar het volgt, 128 bladzijden lang, de feiten heel behoorlijk. Ik kocht onlangs een tweedehands exemplaar voor 3 euro, het leest heerlijk weg.
Cecil B. de Mille gaat na het radiopraatje van de president ook direct aan de slag. Zijn film moet een groots verslag van het leven van Dr. Wassell worden, compleet met de nodige romances. De Mille vertelt er zelf over in een ‘the making of’ filmpje. Kijk vooral, het is een prachtig tijdsbeeld van Hollywood in die dagen, inclusief het radiopraatje van de president.
regisseur/producer Cecil B. de Mille
Bij de Nederlandse regering in Londen ontstaat ondertussen enige ongerustheid, getuige een briefje van 4 maart 1943 in het archief van het ministerie van Buitenlandse Zaken. De Rijksvoorlichtingsdienst heeft via de marine begrepen dat er een amateurfilm is over de evacuatie van Java: 'In gefotografeerde episode spelen mogelijkerwijze sommige marinemenschen weinig eervolle rol.’ De film is bij Cecil B. de Mille belandt - kan er niet voorzichtig geïnformeerd worden wat hij hiermee gaat doen? De ambassade in Washington gaat aan de slag. Een contactpersoon in Hollywood stelt de ambassade gerust. De Mille weet van het gedrag van de bemanning van het betreffende motorschip, de ms Janssens, maar hij is zeer pro-Nederlands en er zal in zijn film geen onvertogen woord vallen. Eind februari 1944 bericht de ambassade aan Londen dat er een voorvertoning in Los Angeles is geweest waar een van hun medewerkers aanwezig was. Die meent dat de film ‘een zeer goede propaganda voor Nederland' is. Ambassadeur Loudon stelt voor De Mille een koninklijke onderscheiding te geven. Aldus geschiedt. Dokter Wassell wordt benoemd tot officier in de orde van Oranje Nassau. De speelfilm krijgt een Oscar voor de special effects.
ms Janssens
Maar hoe zit het nou met die ‘weinig eervolle rol’ van sommige marinemensen? In het boek van James Hilton figureert de kapitein van de ms Janssens, Gerrit Prass. Hij weigert Wassell en de gewonde mannen aan boord te nemen. Pas na een tweede verzoek stemt hij toe. Op de website van de Nederlandse Krijgsmacht staat te lezen waarom hij dat doet. En bij de onvolprezen Java Post staat een verhaal over de chaos bij de evacuatie in Tjilitjap. De amateurfilm waar de RVD over schrijft ben ik helaas nooit tegengekomen. Zou geweldig zijn als die nog bestond, want er is nauwelijks film over de laatste dagen van Nederlands-Indië. Wie weet op iemands zolder?
het is een draak van een film..heb die inleiding ervan bekeken, met Hawaii-achtig aangeklede 'Javaanse' meisjes en 'Borobudur'-achtige sculptiren in oerwoud omgeving..wat helemaal niet bestaat in West-Java!..