Project 2021

Afgelopen week filmden we een gesprek tussen twee kleinkinderen: Hans Goedkoop en Barbara van Dam. Zijn grootvader, Rein van Langen, was eind 1949 chef-staf van het KNIL, het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger. Haar grootvader, Willem Schermerhorn, was in 1945 premier van Nederland. Twee mannen die zich met hart en ziel inzetten voor wat ze als de goede zaak zagen. Twee mannen met verschillende opvattingen over wat die goede zaak was.

Ir. Willem Schermerhorn, geboren in 1894, legt in zijn jonge jaren in Nederlands-Indië de basis voor de luchtcartografie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is hij in Nederland actief in het verzet. Hij is overtuigd sociaal-democraat en een van de oprichters van de Partij van de Arbeid. In juni 1945 wordt hij premier van de eerste naoorlogse regering. Dat is een tijdelijk regering. Met de verkiezingen van mei 1946 krijgt Nederland weer een volwaardig kabinet. De nieuwe premier, Louis Beel (voorman van de KVP, de Katholieke Volkspartij), vraagt Schermerhorn voorzitter te worden van een ‘Commissie-Generaal’. Die moet een oplossing zoeken voor ‘de Indonesische kwestie’. Ofwel: wat wordt de toekomst van voormalig Nederlands-Indië?

Schermerhorn is overtuigd van de onafhankelijkheid van Indonesië, al denkt hij dat er wel een band met Nederland en het koninkrijk kan blijven bestaan. Met die opvatting vertrekt hij in september 1946 naar Jakarta, bijgestaan door twee andere commissieleden, elk met een andere politieke kleur – in de geest van het Nederlandse poldermodel. Ter plekke heeft Schermerhorn veel contact met Soetan Sjahrir, premier van de door Nederland niet erkende Republik Indonesia. De twee mannen kunnen het prima met elkaar vinden, ze delen een geloof in de sociaal-democratie. In feite representeren zij de gematigde stroming in respectievelijk Nederland en Indonesië. Mede door hen komt er in november 1946 een overeenkomst: het akkoord van Linggadjati. Een vreedzame overgang van koloniale staat naar onafhankelijkheid lijkt in het verschiet te liggen.

Schermerhorn en Sjahrir ondertekenen het voorlopige akkoord van Linggadjati

Schermerhorn weet dat het akkoord omstreden is, zeker binnen de KVP is er een groep die niets wil weten van het opgeven van de kolonie. Zij vertrouwen op militair optreden: dat heeft de afgelopen 300 jaar tenslotte steeds gewerkt. Bij zijn terugkeer in Nederland wordt Schermerhorn in conservatieve kringen uitgemaakt voor landverrader. Barbara van Dam vertelt dat haar moeder blij is als ze door haar huwelijk een andere achternaam kan gaan dragen. Barbara’s neef Willem, die wel de achternaam Schermerhorn houdt, meldt haar dat hij er op school mee is gepest.

Barbara van Dam bij het museum in Linggadjati

Het akkoord van Linggadjati wordt uiteindelijk een lege huls. De Tweede Kamer in Nederland stemt er alleen mee in als er extra bepalingen worden toegevoegd. Die zijn voor de Republik Indonesia onaanvaardbaar. Er worden in maart 1947 nog handtekeningen onder het akkoord gezet, maar vier maanden later start Nederland het eerste grote militaire offensief tegen de Indonesische nationalisten. De grootvader van Hans, Rein van Langen, commandant van de Nederlandse troepen op midden-Java, kan eindelijk zijn militaire kennis en kunde vol inzetten. Dat doet hij met overgave. Hij is er van overtuigd dat Nederland eerst orde op zaken moet stellen voor er gepraat kan worden over onafhankelijkheid. Willem Schermerhorn is diep teleurgesteld. Hij neemt zijn oude beroep van cartograaf weer op.

Het is 73 jaar later, het gesprek tussen Barbara en Hans is geanimeerd. Voor beiden is de geschiedenis geen stoffig boek maar deel van de familie-erfenis. Met grootvaders die getekend zijn door de oorlog in Indonesië. En over wie het huidige oordeel verschillend uitvalt. Schermerhorn krijgt nu gelijk van de geschiedenis. Barbara praat vrijuit over de opvattingen van haar grootvader, ook over zijn tekortkomingen als politicus. Voor de grootvader van Hans ligt dat moeilijker. Zeker nu er een vergrootglas wordt gelegd op het optreden van Nederlandse militairen in Indonesië. ‘Misschien dat mijn opa het niet kon zien omdat ie derde, vierde generatie Indisch was, het was zijn hele leven’, zegt Hans als we, zoals steeds na afloop van een gesprek, een kleine evaluatie doen. Om er aan toe te voegen: ‘Ik geloof niet dat ik me vereenzelvig met de politieke positie van mijn opa, maar wel met zijn gekwetstheid. Dat begin ik steeds meer te voelen.’