Het is een hele dikke roman en er staan prachtige observaties in. ‘Er was een gedachte die mij bleef bezighouden: ik kon gewoon niet geloven dat ik in de gevangenis zat. Dat kon toch niet! Waarom zou ik worden opgesloten?’ Ik lees In de fuik van Pramoedya Ananta Toer. Het boek verscheen in Indonesië in 1951 en is gebaseerd op Pramoedya’s eigen ervaringen als gevangene in de Boekit Doeri gevangenis in Djakarta. Als lid van een Indonesische militie wordt hij in juli 1947 in de hoofdstad gearresteerd als hij pamfletten aan het uitdelen is. Een aanklacht is er niet, hij zit vast zonder uitzicht op een proces. En hij heeft pech: hij wordt pas begin december 1949 als een van de laatste politieke gevangenen vrijgelaten.
Pramoedya is een fantastische verteller, hij typeert trefzeker de beslotenheid van een gevangenisgemeenschap, de totaal verschillende karakters die noodgedwongen de tijd met elkaar moeten doorbrengen. Politiek is nooit ver weg. Al op de vierde pagina staat: ‘In ieder geval werd ik me door mijn opsluiting meer dan ooit tevoren bewust Indonesiër te zijn.’ Waarna hij vervolgens dagdroomt hoe het Republikeinse leger triomfantelijk Jakarta binnentrekt. Er valt in In de fuik weinig positiefs over Nederland te lezen. ‘Met militaire bevrijders bedoel ik de soldaten die de vrijheid kwamen brengen aan een volk dat al vrij was, die een staat ten geschenke kwamen geven aan een volk dat die staat zelf al bezat.’
De karakters die Pramoedya beschrijft hebben altijd meerdere kanten, ze zijn nooit eendimensionaal. Regelmatig gaat het over het hoofd van de gevangenis, een KNIL-man van Surinaamse herkomst. ‘Hij was een fijngevoelig mens en had alle respect voor de strijd van het Indonesische volk. Dat wil zeggen als mens. Maar als gevangeniscommandant was hij allen die voor het Indonesische vaderland streden vijandig gezind.’ Ondertussen steelt deze man van de etensvoorraad voor de gevangen en drinkt hij teveel. Toch is hij ‘een kampioen in het kalmeren van gevangenen wanneer de gemoederen verhit raken. Maar net als bij andere Nederlandse overheidsdienaren, waren het wel erg goedkope beloften die hij deed. Iedere keer kwam hij met nieuwe; op het laatst werd je het wachten beu en vergat je dat er al iets beloofd was.’ Ruim 70 jaar geleden geschreven, maar het klinkt nog altijd bekend.
Pramoedya Ananta Toer is vaak genoemd als kandidaat voor de Nobelprijs voor literatuur. Hij is vooral bekend door zijn romanserie Aarde der Mensen (zie hier voor een eerder blog) die zich afspeelt rond het begin van de 20ste eeuw. Tot voor kort was ik me er niet van bewust dat hij ook diverse romans over de revolutionaire periode heeft geschreven. Ik ga er zeker nog meer lezen. Hier wil ik nog één ander citaat kwijt uit In de fuik. Een bijna achteloos zinnetje, uitgesproken door een Nederlandse militair die wegens zijn tegendraads gedrag gevangen is gezet en bij de Indonesiërs komt zitten. Het is eind 1949 en hij zegt: ‘Nederland is nu verslagen. De chefs van de spionagedienst zijn in verlegenheid geraakt; ze zullen de misdrijven van hun troepen geheim moeten zien te houden.’ De militair vreest voor zijn eigen leven, omdat hij teveel weet. Wij weten inmiddels dat die chefs van de spionage redelijk geslaagd zijn in hun missie.
Begin 2016 las ik in "The Economist" een recensie over Eka Kurniawan , vanwege zijn boek "Man Tiger" dat voor de Man Booker International Prize was genomineerd. Niet een man in dit boek pleegt een moord, maar Eka schrijft: "a white tiger living inside in him, that does the killing". Eka zegt zelf " In Indonesia we keep our anger, we repress our anger, but in the end....the tiger comes out , and we don't know how to handle this tiger".
Een Indonesische kunstenaar Anggawan Kusno heeft voor de tentoonstelling Revolusi een media installatie gemaakt van de originele lijsten van 14 Gouverneurs-generaalbeeltenissen, waarvan de lijsten leeg, op de vloer liggen liggen, de portretten zijn eruit gesneden. Er ligt een goudkleurige tijger op de grond en een zwarte hond of tijger met goudgekleurde kop loopt langs de schilderijen, zwarte raven, symbool van de dood, staan bij de schilderijen of vliegen rond. Dan kan ik de boosheid van de tijger, als symbool van het Indonesisch volk, bij de bloedige gebeurtenissen tijdens de Revolusi, ook wel Bersiap genoemd, best voorstellen. In het kort gezegd Magisch realisme en mijn interpretatie van het kunstwerk. .
In de zomer van 2016 presenteerde Eka Kurniawan zijn boek op de Pasar Malam in Den Haag . Ik heb mijn exemplaar van zijn boek “Schoonheid is een vloek” door hem laten signeren, zijn kunstige handtekening of logo is een rond hoofd, waarin de ogen, neus en mond het woord EKA vormen.
Als reactie op Peter van den Broek: dank voor het noemen van ander werk van Pramoedya. Over de roman van Eka Kurniawan schreef ik eerder, zie het blog van 24 februari 2020.
De eerste foto komt uit het 'revolutie-album' van de Indonesische fotograaf Frans Mendur. Het album is te zien op de tentoonstelling in het Rijksmuseum. De tweede foto komt uit de fotocollectie van het Nationaal Archief. Het is een KNIL-tank die bij Poerwokerto is gestrand met panne. Te vinden via deze link: https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/fotocollectie/2807a9a3-7e4a-b8b7-642d-ff9b0a5e0a2a?searchKey=b3da55e1fee4487e8ac74d00c178f833
Een ander boek dat Pramoedya Ananta Toer ook in de gevangenis schreef is "Guerillafamilie" (1949), dat de dramatische lotgevallen van een familie tijdens de Indonesisch onafhankelijkheidsstrijd beschrijft. Het hoofd van het gezin treedt na de Japanse capitulatie bij het KNIL in dienst terwijl zijn zonen voor de Indonesisch kant kiezen.
Zijn historische romancyclus Buru Quartet over het ontluikend nationaal bewustzijn in Indonesië aan het begin van de 20ste eeuw, waarvan het deel "Aarde der Mensen" het bekendst is, las ik in de 80er jaren van de vorige eeuw , tezamen met het boek "Verloren". Het was de periode dat ik wellicht alles wat met het vroegere Nederlands-Indie te maken had las, onafhankelijk vanuit welk perspectief. Wellicht komt dat door mijn afkomst. Ik ben zelf Indo van de tweede generatie en mijn oma was inlandse van geboorte.
In 1989 ben ik naar Zwitserland gemigreerd en vreemd genoeg zijn het zijn boeken tezamen met dat van Marion Bloem "Geen gewoon Indisch meisje" , dat ik uit Nederland meenam. Daarna las ik van hem het al genoemde "Guerillafamilie" en "Wat verdwenen is".
Het laatste boek van een Indonesische schrijver dat ik las, was Eka Kurniawan "Schoonheid is een vloek”, een weinig in Nederland bekend boek. . De Engels-Ierse politicoloog en historicus Benedict Anderson, kenner van Zuid-Oost Azie schreef over hem: “Indonesia's most original living writer of novels and short stories” en verklaarde hem "successor to Pramoedya Ananta Tour". Als ik me niet vergis is de hoofdpersoon uit zijn boek een Indo-Europese vrouw.
De beginzin is onvergetelijk: "Op een namiddag tijdens een weekeinde in maart stond Dewi Ayu op uit haar graf, na eenentwintig jaar dood te zijn geweest.
Dank je wel voor de aanrader Gerda!
Als ik vragen mag, waar komen de prachtige foto's vandaan? (bovenste met voertuig Republiek, onderste met KNIL tank)