Ik krijg bijna kippenvel: op het scherm zie ik een camera een vervallen gebouw binnengaan. We zijn in Jakarta, je voelt bijna de klamme hitte van de stad. De camera draait een halve slag en loopt langs stellingen met verroeste filmblikken. Het zal toch niet, denk ik. Maar ja hoor, dit is de voormalige filmstudio van Multifilm Batavia. Dat het gebouw er nog staat! Voor mij is het niet minder dan een sensatie.
Ik zie de beelden in een korte filmclip van de Indonesische kunstenaar Rizki Lazuardi. Hij vertoont die op een tweedaagse bijeenkomst over de koloniale erfenis, afgelopen weekend bij het Instituut voor Beeld en Geluid. Rizki vertelt me later dat het kunstenaarscollectief waar hij deel van uitmaakt de oude filmstudio heeft gekraakt in 2014. Ze hebben er toen ook gefilmd. Een jaar later zijn ze er weggejaagd, maar het gebouw staat er nog steeds. Denkt hij. En hoop ik. Want daar wil ik deze zomer dan dolgraag zelf gaan filmen.
De filmstudio speelt in mijn proefschrift een belangrijke rol. De Nederlandse filmer Jan Mol laat in 1939 de allernieuwste filmapparatuur uit Nederland overkomen om deze studio op te zetten als een filiaal van het gerenommeerde bedrijf Multifilm Haarlem. Het complex wordt gebouwd in een verre buitenwijk van Batavia, het zogeheten Meester Cornelis. Nog voor de filmproductie goed op gang kan komen, vallen de Japanners Java binnen. Zij hebben, net als de Duitsers, een traditie van filmpropaganda. De filmstudio is voor hen een cadeautje. Ze beginnen met het maken van bioscoopjournaals voor de Indonesische bevolking. Jan Mol blijft nog lang bij de Japanners in de studio werken, al is zijn gezondheid aan het einde van de oorlog niet best meer. Meer over dit verhaal is hier te lezen.
Na de Japanse capitulatie gaan de Indonesiërs verder met het maken van bioscoopjournaals. Dat duurt niet lang. De revolutionaire chaos die vanaf oktober 1945 Indonesië in haar greep houdt, leidt ook tot plundering van de filmstudio. Vanaf begin 1946 is het complex weer in Nederlandse handen. Multifilm Batavia herrijst, in volle glorie. Maar niet als zelfstandig bedrijf. De naam blijft, maar daarachter schuilt het Gouvernements Filmbedrijf, een onderafdeling van de Regeringsvoorlichtingsdienst. Dat schuilen is heel letterlijk. De naam Multifilm Batavia prijkt op alle titels om te verhullen dat het hier om overheidsfilms gaat. De kijker mocht eens denken dat het propaganda is.
Ruim zeventig jaar later zijn de films van het Gouvernements Filmbedrijf Multifilm Batavia de voornaamste gefilmde bronnen die we hebben uit de periode 1946-1949. Het bedrijf had destijds een monopolie. De meeste producties zijn uiteindelijk hier in Nederland bewaard, we zijn niet afhankelijk van de inhoud van de verroeste blikken in Jakarta. Maar ‘neutraal’ zijn de films zeker niet, er wordt altijd gekeken met de blik van de voorlichtingsdienst. En dat is voor een hedendaagse filmmaker lastig, ook in onze serie moeten we daar nog een vorm voor zien te vinden.
deze berichten worden door mij met
grote belangstelling gevolgd. Dank !