Project 2021

‘Het had zo de verfilming van een roman van W.F. Hermans kunnen zijn’ is het eerste wat bij me opkomt als de zaallichten aangaan in de EYE bioscoop. De Indonesische speelfilm Lewat Djam Malam / After the Curfew uit 1954 draait daar in het kader van hun Revolusi! programma. Zie hier. De film gaat over een militair die terugkeert uit de oorlog en niet kan wennen aan de burgermaatschappij. Regisseur Usmar Ismail en scenarioschrijver Asrul Sani schetsen een indringend en cynisch beeld van de naoorlogse maatschappij in Indonesië. Die soms verrassend veel op die in Nederland lijkt, compleet met polonaise op een feestje.

Herhaaldelijk krijgt de hoofdpersoon, luitenant Iskandar, te horen dat hij de strijd moet loslaten. In Nederland is er de standaarduitdrukking: het is tijd voor de wederopbouw. In Indonesië wordt het iets anders benoemd. ‘Het gaat nu om de economische revolutie.’, zegt Gunawan, de vroegere commandant van Iskander. Die nieuwe revolutie legt Gunawan geen windeieren, de camera laat uitdrukkelijk de dure ringen aan zijn vingers zien. Iskandar ontdekt gaandeweg de film waar die rijkdom vandaan komt. En wordt nog wanhopiger. De idealen van de revolutie waar hij zich voor inzette, lijken verdampt in de nieuwe maatschappij.

Lewat Djam Malam raakt in de vergetelheid. Regisseur Ismail geldt wel als de grondlegger van de moderne Indonesische cinema, maar het zijn eerder zijn nationalistische heldenfilms die de aandacht trekken. Lewat Djam Malam is in 2008 ‘herontdekt’. Wat er nog aan kopieën restte was flink beschadigd en vereiste een grondige restauratie. Dat gebeurde in Bologna, Italië en werd mede gefinancierd door de World Cinema Foundation, opgezet door de Amerikaanse regisseur Marin Scorsese. Details daarover zijn hier en hier te vinden.

De avondklok uit de titel is niet toevallig. Het verhaal speelt zich af in één etmaal in Bandung, in januari 1950. De koloniale oorlog is voorbij, de vrede getekend. Maar dit is het moment dat Raymond Westerling, voormalig kapitein van het Nederlands-Indisch leger, dreigt met een opstand tegen de Indonesische regering, te beginnen in Bandung. De stad kent daarom in deze periode een avondklok. In de film wordt de aanleiding nergens genoemd, maar veel Indonesische bioscoopbezoekers zullen in 1954 vermoedelijk nog wel weten waarom er in Bandung een avondklok gold. Wat ook telt: Nederland noemen is nergens voor nodig, het doet nauwelijks meer ter zake in het naoorlogse Indonesië.

Bandung tijdens de coup van Westerling

Na een oorlog wennen aan het ‘gewone leven’ is een thema in vele speelfilms en romans. Het Amerikaanse The Best Years of Our Lives uit 1946 zet de toon. Het gaat over drie militairen die terugkeren van het front. De film wint acht Oscars, waaronder die voor beste film. Ik heb altijd gelijk, de roman van W.F. Hermans uit 1951, gaat over een Nederlandse soldaat die zonder illusies terugkeert uit Indonesië. Die roman is nooit verfilmd, maar lijkt qua sfeer sterk op Lewat Djam Malam. Ik hoop dat EYE, of andere bioscopen in Nederland in de toekomst deze film vaker gaan vertonen. Een aanrader.