Vandaag is het 17 augustus. In 1945 was dat de dag dat Soekarno de onafhankelijkheid van Indonesië uitriep. Wij zouden, 75 jaar later, ergens op Java aan het filmen zijn bij een school. Daar zou met de nodige plichtplegingen de vlag worden gehesen. Weken eerder was de competitie tussen de leerlingen gestart. Wie mocht de gevouwen vlag dragen? Wie mocht hem daarna hijsen? Het mag duidelijk zijn: ik zit hier in Nederland en in Indonesië zijn de plechtigheden in het kader van de 75-jarige onafhankelijkheid sterk beperkt.
Ik vraag het na bij mijn Indonesische collega Atik. Haar tienerdochter volgt de meeste lessen virtueel. Vorig jaar waren er bij haar op school allerlei vrolijke activiteiten op 17 augustus. Nu is er niets. Atik is blij, ze vindt het risico van besmetting veel te groot. Het aantal coronagevallen is nog steeds stijgende in Indonesië. Op het internet kom ik nog wel een gezamenlijke activiteit tegen deze afgelopen week: het wassen van de vlag. Ook standbeelden worden opgepoetst.
Opnieuw voel ik de tweedeling. In de Indonesische geschiedschrijving houdt Nederlands-Indië op te bestaan op 9 maart 1942, als de kolonie capituleert voor Japan. Aan de Japanse bezetting wordt in het hedendaagse Indonesië weinig aandacht besteedt. Het uitroepen van de onafhankelijkheid, twee dagen na het einde van die bezetting op 15 augustus, overheerst alles. De slachtoffers van de bezetting worden niet herdacht. Hoe anders is dat hier.
De melati, of Indische jasmijn, is het symbool bij de herdenking van 15 augustus
De doden van de Japanse bezetting hebben in Den Haag een eigen monument, overigens pas sinds 1988. De afgelopen week laaide even discussie op: welke doden worden er bij dit monument herdacht? Nederlandse staatsburgers? Of ook de onderdanen van de kolonie, de Indonesiërs? In zijn sterk persoonlijk gekleurde toespraak noemde premier Rutte iedereen. Hij herdacht ‘de’ slachtoffers. Hij had het niettemin ook over ‘één koninkrijk, maar met meer dan één verhaal’.
Bij het Rijksmuseum hebben ze deze dagen aangegrepen om een voorproefje te geven van de tentoonstelling die er in 2022 zal komen over Revolusi en het einde van de kolonie. Hier te bekijken, inclusief een fraai filmfragment over hoe de ‘Merdekagroet’ te brengen. Dat raakte snel in onbruik. Indonesische leiders merkten dat dit soort gebaren bij westerse geallieerden niet in goede aarde viel. En ze wisten heel goed hoe belangrijk beeldvorming naar buiten toe is.
De tentoonstelling in het Rijksmuseum zou eerst samenvallen met de uitzending van onze serie, najaar 2021. Vanwege corona viel daar al eerder het besluit om de tentoonstelling te verschuiven. Afgelopen week maakten de drie wetenschappelijke instituten (NIOD, KITLV en NIMH) bekend dat ook de publicatie van hun onderzoek enkele maanden is vertraagd. Bij ons is nog geen knoop doorgehakt. Het hangt samen met filmen in Indonesië, dat blijft nog even spannend.
