Project 2021

'Ik was in 1995 in Indonesië,' zegt Serge Bernard, een Franse ingenieur die ik ontmoet tijdens mijn wandeltocht door Baskenland de afgelopen twee weken. Bernard maakt deel uit van een delegatie van de TGV, het bedrijf van de Franse hogesnelheidstreinen. Zij benaderen de toenmalige president van Indonesië, Soeharto, met een voorstel voor een hogesnelheidslijn van Jakarta naar Surabaya. Soeharto nodigt de TGV uit en die start met een onderzoek naar de staat van het spoorwegennet op Java. 'En', vraag ik benieuwd, 'wat vonden ze er van?' 'Ze vonden het helemaal niks', meldt Serge. Bij mijn opgetrokken wenkbrauwen, herhaalt hij het nog eens: 'Echt niks'. Het is de blik van de buitenstaander. In mijn hoofd zijn de Indische spoorwegen nog altijd het symbool van koloniale moderniteit, de trots van Nederlandse ingenieurs.

Het Spoorwegmuseum in Utrecht had in 2017 een tentoonstelling: Sporen van Smaragd, zie hier. Aanleiding was het 150-jarige jubileum van de Nederlandsch-Indische Spoorweg Maatschappij, de NIS. Het eerste traject, 25 kilometer lang, liep van Semarang naar Tanjung; de eerste trein reed er op 10 augustus 1867. De NIS zou nog vele lijnen aanleggen. Uit de informatie van het boek dat bij de tentoonstelling hoort, zie hier, begrijp ik dat er in de jaren dertig van de 20ste eeuw in de kolonie uiteindelijk zo’n 7400 kilometer aan spoorlijn ligt. Reizen per trein blijft iets magisch houden wat mij betreft. Het landschap trekt aan je voorbij in een tempo dat de menselijke geest nog kan bevatten. EYE heeft een grote collectie Indische spoorfilms online staan, zie hier.

De trein figureert ook in de openingsscène van de eerste grote geschiedenisserie die ik in Indonesië maakte. Presentator Rob Trip stapt in en vertelt de kijker dat de infrastructuur van het land nog de enige tastbare herinnering is aan de Nederlandse koloniale aanwezigheid. We doen het traject Jakarta-Bandung en ik kan nog steeds iedereen aanraden die rit te maken. Zo mooi! De foto van de rijstvelden, op de thuispagina van dit blog, is toen gemaakt. Ik kon in deze aflevering prachtig heen en weer schakelen tussen zwart-wit beelden van Polygoon uit de jaren twintig en de situatie in 2009, toen we de opnames voor De Oorlog maakten. Kijk hier maar.

In de roman Aarde der mensen van Pramoedya Ananta Toer is de (stoom)trein rond 1900 hét symbool van de moderne tijd. ‘Het traject Batavia-Soerabaja kan in drie dagen worden afgelegd. En er wordt voorspeld dat het binnenkort nog maar één etmaal zal zijn! Alleen maar één etmaal! Kracht is niet langer het monopolie van olifanten en neushoorns. Die zijn reeds vervangen door kleine door mensenhanden gemaakte voorwerpen: spoelen, schroeven en moeren.’ Ik schreef er eerder over, zie hier.

Terug naar nu. Serge Bernard luistert naar mijn uitleg over de symboolwaarde van het oude spoor in Indonesië. En zegt dan vergoelijkend: ‘Die trajecten zijn meer dan 100 jaar oud.’ Mooi voor historici, minder voor ingenieurs. Zijn verhaal heeft een interessant einde. ‘De TGV besloot uiteindelijk de opdracht niet aan te nemen. Het was niet rendabel te krijgen. Er moesten meer dan 23 tunnels worden gegraven. In een land dat bezaaid is met vulkanen en daarmee een weinig stabiele ondergrond.’ Kunnen Nederlandse ingenieurs toch trots zijn op hun werk.

Naschrift 2 juni

Er is inmiddels een Hoge Snelheidslijn in aanleg, zo begreep ik van Ben de Vries, werkzaam bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. De lijn loopt van Jakarta naar Bandung, de tunnels worden gegraven door een Chinese maatschappij. Het is vooral een prestigeproject, want de tijdwinst is niet meer dan een kwartier. Nederland helpt ondertussen mee aan het behoud van oude spoorwegen, zie hier.