Project 2021

Ik ben vanaf het eerste boek uit 1980 een fan van de politieke thrillers van Tomas Ross. Dus keek ik uit naar het nieuwste boek, Indisch Requiem, het vierde uit een reeks rond geheim agent tegen wil en dank Arnie Springer. Een waarschuwing: Ross is een meester in het verzinnen van de werkelijkheid. Hij mengt feiten met fantasie en doet dat op zo’n manier dat je al lezend gaat geloven dat het zo echt gebeurd is. Ook Indisch Requiem staat vol feiten. Er is een kleine rol voor de grootvader van Hans. Het boek speelt in 1950, Rein van Langen is dan chef-staf van het KNIL.

Het boek opent met de ontsnapping van KNIL-kapitein Raymond Westerling uit Indonesië, 22 februari 1950. Westerling heeft enkele weken eerder vanuit Bandoeng tevergeefs geprobeerd de nieuwe Indonesische regering omver te werpen. Hij duikt onder. Vervolgens komt het eigenlijk alle autoriteiten wel goed uit dat hij uit het zicht verdwijnt. Als chef-staf regelt Van Langen in het geheim dat Westerling met een Catalina (een watervliegtuig) van de Nederlandse marine naar Singapore ontkomt. Het is te lezen in de gedegen biografie over Westerling van Jaap de Moor, Westerling’s Oorlog, verschenen in 1999. Hans zelf schrijft er ook uitvoerig over in het boekje dat hij publiceerde over zijn grootvader, De laatste man.

Ross gebruikt feiten die De Moor uit de archieven heeft gehaald. Maar zijn verbeelding voegt er aan toe dat Van Langen de coup van Westerling steunt en veel Molukse commando’s helpt vluchten. ‘Nog steeds zijn jongens, de dapperste soldaten van het KNIL’, zo schrijft Ross. Waarmee hij de verklaring van Hans voor zijn opa’s handelen overneemt. Het is typerend voor zijn werkwijze. Feit en fictie slim mengen. In de thriller die vooraf gaat aan Indisch Requiem komt Van Langen ook al kort voor. In Het verdriet van Wilhelmina wordt hij beschreven als ‘een man met een magere vogelkop en trieste ogen’. Ross heeft duidelijk de beelden voor ogen die gemaakt zijn bij het opheffen van het KNIL, in juli 1950.

Bij de thrillers van Ross ben ik altijd benieuwd naar het plot dat hij heeft verzonnen. Welke draai gaat hij deze keer aan de geschiedenis geven? Het vertrekpunt bij Indisch Requiem is de zogenaamde Missie Ambon die ‘Soldaat van Oranje’ Erik Hazelhoff Roelfzema eind 1950 ondernam naar de Molukken. Die is tot op heden in nevelen gehuld. Ross schrijft: ‘Meer dan te doen gebruikelijk heb ik mijn fantasie de vrije loop gegeven.’ En zo komen alle groten der aarde van dat moment voorbij. Stalin, Mao, Truman, MacArthur en natuurlijk Soekarno en Prins Bernhard. Die laatste ontbreekt zelden bij Ross, de auteur geeft zijn ‘schavuit van Oranje’ graag een rol. In de Indië reeks is de prins een man die achter de schermen de stroming steunt die de kolonie op wat voor wijze ook wil behouden voor Nederland.

President Soekarno is bij Ross de ware slechterik, zonder enige nuance. Dat is opvallend, want meestal geeft hij zijn personages meer dan één kleur. Dat past bij de complexiteit van de Indonesische samenleving die Ross goed weet te vatten. Hij refereert in dit boek ook vaak aan de Verenigde Staten van Indonesië, de VSI. Aan dat federatieve verband draagt Nederland eind 1949 de soevereiniteit over. Lang zal de VSI niet bestaan. Onder druk van de regering in Jakarta heffen de verschillende deelstaten zich een voor een op. Op 17 augustus 1950 kan president Soekarno de eenheidsstaat Indonesië uitroepen. Ross zelf is blijven geloven in een federale staat, getuige een recent radio-interview.

In dat interview vertelt Ross ook dat hij zo dicht mogelijk bij de feiten probeert te blijven. Hij schept er groot plezier in om kleine details te achterhalen. Als zijn hoofdpersoon op een willekeurige dag in 1948 langs een bioscoop in Den Haag rijdt, krijgt de lezer voorgeschoteld welke film daar draait, wie er op het affiche staan en vaak heeft de hoofdpersoon er nog een eigen associatie bij. Ik geniet daar van. En laat me niet afleiden door de -vriendelijk gezegd- ouderwetse wijze waarop Ross de verhoudingen tussen mannen en vrouwen weergeeft. Tenslotte spelen de verhalen in de jaren veertig en vijftig, denk ik dan maar.

De hoofdpersoon mist in deze roman een concert van Sidney Bechet en Claude Luter in Parijs