Project 2021

Veteranen: mannen van in de negentig die in ‘Indië’ hebben gediend. Ik gebruik aanhalingstekens, want al in december 1942 gebruikte koningin Wilhelmina ‘Indonesië’ toen ze sprak over de toekomst van de kolonie. ‘Nederlandsch-Indië’ was het verleden, dat bleek ook uit de regeringsverklaring van oktober 1945. Maar ja, ‘Indonesië’…. dat gebruikte niemand in Nederland. Voorlopig sprak iedereen over ‘Indië’. Behalve de Indonesiërs zelf natuurlijk. Ik schreef het al eerder: taal is een wapen.

In de gesprekken die ik nu heb met veteranen gebruik ik Indië - dat is bekend terrein. De mannen hebben gediend in de Tijgerbrigade, formeel de T-brigade. Die was gelegerd op midden-Java. Op west-Java zat de W-brigade en zo zijn er nog meer. De Tijgerbrigade landt in maart 1946 in de havenstad Semarang, onder commando van kolonel van Langen, de grootvader van Hans. Ze gaan Engelse troepen aflossen, de eerste geallieerde militairen die na de Japanse capitulatie op Java landen. De Engelsen hebben de nodige gevechten geleverd met Indonesische nationalisten. De stad zelf is inmiddels redelijk veilig, maar het buitengebied zeker niet. Elektriciteit en water zijn schaars, rijst is op de bon. Het kwam al ter sprake.

Ik vraag twee mannen naar hun eerste herinneringen aan de stad. Siem Boons noemt de haveloosheid van de inwoners, de bedelaars. Wim van Raaij zegt dat nog overal de rood-witte vlaggen van de Indonesiërs hingen. Het blijft mij fascineren hoe herinneringen per persoon verschillen. Boons en Van Raaij zijn OVW’ers, ofwel oorlogsvrijwilligers. Dat zijn de vaak jonge jongens die zich na de bevrijding van Nederland in mei 1945 aanmelden om ‘tegen de Jap’ te gaan vechten. Vaak hebben ze klusjes voor het verzet gedaan en nu lokt het vooruitzicht om als bevrijder te worden binnengehaald door de bevolking van Indonesië. Een droom die niet zal uitkomen, maar dat wordt pas duidelijk als ze eenmaal ter plekke zijn.

Siem Boons blijft niet lang in Semarang. Hij zoekt avontuur, hij wil naar de commando’s. Dat willen er wel meer bij de Tijgerbrigade, maar Boons verzekert zich van de steun van de hoogste man van de brigade, kolonel van Langen. Boons herinnert zich hem als een echte militair, van de oude stempel, je moest je volgens de regels gedragen. Hij is vol lof over de kolonel, mede omdat Van Langen eind 1948 het bevel voert over de inname van de stad Djokja. Het is de grootste luchtlandingsoperatie uit de Nederlandse militaire geschiedenis. Siem Boons is een van de parachutisten die het vliegveld bij verrassing innemen. Hij is er nog steeds trots op.

Wim van Raaij volgt een heel andere weg. Hij wordt chauffeur op een kantinewagen. Dat zijn kleine vrachtauto’s, aangekocht met geld dat in Nederland is ingezameld. De naam van de gemeente staat er op, Van Raaij heeft er eentje die is betaald door de stad Enschede. Hij komt op veel buitenposten en voorziet de soldaten van (fris)drank en versnaperingen. En van condooms. Die koopt hij bij ‘de Chinees’. Enkele geestelijken doen hierover hun beklag, zij vinden het schandelijk. Van Raaij moet op het matje komen bij brigadecommandant Van Langen. Die geeft hem een formele waarschuwing. ‘Hij kon moeilijk anders’ zegt Van Raaij. Dat er op dit vlak niets geregeld was, staat voor hem symbool voor het gebrek aan inzicht van de Nederlandse politiek uit die dagen.